امام صادق عليه ‏السلام :
أحَبُّ الأعمالِ إلى اللّه‏ِ عَزَّوجلَّ الصَّلاةُ، و هي آخِرُ وَصايا الأنبياءِ؛
محبوبترين كارها نزد خداوند عز و جل، نماز است و آن آخرين سفارش پيامبران مى ‏باشد.
من لا يحضره الفقيه : 1/210/ 638

با توجه به مطالب پيش گفته دانسته شد كه فقدان آرامش، مودت، عشق و مهرباني، رحمت و احسان و نيكوكاري در خانواده مي تواند از مهم ترين عوامل ايجاد اختلافات خانوادگي باشد.
درآيات قرآني به مسايل اختلافي خانواده به گونه اي اشاره مي شود كه بيانگر فقدان هر يك از آنان در محيط خانواده است. از جمله مساله نشوز (نساء آيه 34) و اعراض همسران (نساء آيه 128) بخل و عدم گذشت (همان) و نيز مساله دشمني بيروني كه به شكل سحر خودنمايي مي كند (بقره آيه 102)
از آن جايي كه خانواده مي بايست برپايه عفت و پـاكدامني (نساء آيه 25 و مائده آيه 5 و نور آيه 3) و نيز سخنيت و هم كفو بودن در اعتقادات، باورها و ايمان (بقره آيه 22 و نيز نساء آيه 25) شكل گيرد، فقدان هر يك از اين ها مي تواند خانواده را دچار مشكل سازد. از اين رو پيشنهاد شده است كه آغاز خانواده اي شكل گيرد كه از اين مسائل برخوردار بوده و حسن تفاهم در اين امور در ميان زن و مرد وجود داشته باشد.حال اگر اين امور نباشد مي تواند با كوچك ترين مساله به آن دامن زده شود و اختلافات جزيي تشديد گردد.
بنابر اين قرآن با بيان عناصر عاطفي و تقويت آن مي كوشد تا حد امكان خانواده را حفظ كند. از اين رو بر عناصر جذب و جلب محبت تاكيد مي ورزد و بر مولفه هايي چون عفو و گذشت و مهرباني و احسان و نيكوكاري فراتر از عدل پا مي فشارد.

قرآن همان گونه كه به مسئله آرامش جويي مرد از زن پرداخته است. در تحليل كامل به مساله مورد نياز مرد به همسر براي دست يابي به آرامش را تبيين كرده و به مساله ايجاد آرامش درخانواده نيز اشاره مي كند و با بيان مناسبات سالم ميان زن و شوهر راهكارهاي دست يابي به آرامش درخانواده را تبيين مي كند.
قرآن با اشاره به مسايل عاطفي موجود در ميان زن و شوهر و نيز والدين و فرزندان بر عنصر عاطفه تاكيد كرده و از زن و شوهر و فرزندان مي خواهد كه روابط ميان خود را در خانواده بر پايه اصولي عاطفي سامان دهند.
در تحليل قرآني، انسان بيش از هر چيزي به مسايل عاطفي و روحي و رواني توجه دارد. از اين رو در تعريف سعادت و خوشبختي اگر دو مولفه و عنصر آرامش و آسايش را مطرح سازيم عنصر آرامش در درجه و مرتبه نخست قرار مي گيرد. بنابر اين عنصر روانشناسي همواره بر عناصر ديگر چون عنصر اقتصادي و يا جامعه شناسي مقدم است. انسان پيش از آن كه درجست وجوي امري ديگري باشد از تشكيل خانواده و همسرگزيني مي خواهد به آرامش دست يابد. مسايل عاطفي و عشقي به خوبي نشان مي دهد كه پايه اصلي تشكيل خانواده است و مسايل ديگر در مرتبه و درجه بعدي قرارمي گيرند.
برپايه اين تحليل است كه آموزه هاي قرآني آرامش در محيط خانواده و مناسبات ميان زن و شوهر و نيز پايداري آن را در پـرتو مودت و مهرباني ميان زن و شوهر مي داند (روم آيه 21) بنابر اين مرد و زن مي بايست نخست به عنصر عاطفي و رواني مودت (نوعي عشق و محبت) و مهرباني (رحمت) دست يابند. در سايه سار محبت و رحمت است كه خانواده مي تواند پايدار و برقرار بماند و با از ميان رفتن هر يك از اين عناصر خانواده دچار بحران مي شود. عشق و محبت است كه ميان زن و شوهر از نظر عاطفي ارتباط برقرار مي سازد و رحمت و مهرباني است كه آن را تحكيم مي بخشد و استوار مي سازد. رحمت به معناي آن است كه شخص نسبت به ديگري مهرباني كند و واكنش هاي تند و خشن از خود بروز ندهد

فلسفه تشكيل خانواده
خانواده در آموزه هاي قرآني از مقام و جايگاه ارزشي والايي برخوردار است. خانواده نخستين مساله اي است كه پس از آفرينش انسان بدان اشاره شده است. قرآن پس از بيان چگونگي خلقت انسان به زوج و همسر آدم (ع) اشاره مي كند. در اين بخش به خوبي روشن مي شود كه زن و شوهر از سرنوشت مشتركي برخوردارند.
از همان آغاز آفرينش هر چيزي كه درباره حضرت آدم (ع) گزارش مي شود درباره همسرش نيز گفته مي شود و واژگان به گونه اي به كار برده مي شود كه خود نشان دهنده سرنوشت مشترك آنان است.
از اين رو مي توان گفت كه در بينش و نگرش قرآن، زن و شوهر به عنوان واحدي دانسته مي شوند كه در تصوير ذهني مي توان ميان آنان جدايي انداخت. تا زماني كه خانواده وجود دارد و زن و شوهري ميان دو شخص متحقق است سرنوشت واحد و قوانين مشترك بر آن حاكم مي باشد.
اگر در داستان هبوط انسان ما از هبوط آدم سخن مي گوييم از باب تسامح است؛ زيرا قرآن با چنين نگرشي به مساله نمي نگرد و بر اين نكته پا مي فشارد كه در همه جا زن و شوهر (خانواده) محل كلام و مساله بوده اند. خانواده مورد هجوم دشمنان بيرون از خانواده قرار مي گيرد و دشمن مي كوشد تا خانواده را متزلزل كند و آنان را با وسوسه هاي خويش دچار بدبختي و شقاوت ابدي كند. ضرباتي كه به خانواده از سوي دشمن بيرون زده مي شود موجب مي شود تا انسان به شكل خانواده (و نه آدم تنها) هبوط كند.
در همان آغاز آفرينش انسان از زن و مرد سخن به ميان نمي آيد بلكه از مرد و همسرش سخن گفته مي شود تا اين معنا القا شود كه از همان آغاز آفرينش خانواده است كه شكل مي گيرد و بر خلاف تصور رايج بايد گفت كه خانواده نخستين مساله تاريخ بشري بوده است.

امام علی عليه ‏السلام :
جودُ الوُلاةِ بِفَيءِ المُسلِمينَ جَورٌ وخَترٌِ؛
بخشش كارگزاران از اموال مسلمانان، ظلم و خيانت است.
غرر الحكم : ح 4725

شيوه‌هاي تربيت اخلاقي در قرآن

روش غیر مستقیم

روش تذ کّر نعمات الهی
تذکر به معنای یادآور شدن چیزی است که انسان از آن در غفلت است یا آن را به فراموشی سپرده است.برخی گفته اند انسان از نسیان گرفته شده،یعنی انسان به طور طبیعی در معرض فراموشی ونسیان فرار دارد و گاهی چنان سر در لاک غفلت فرو می برد که همه چیز را ،حتی خود را و هدف از حیاتش را نادیده می گیرد وراه ومسیر رشد خویش را از یاد می برد و غبار غفلت آینۀ دلش را مکدر می سازد.برای اینکه انسان را از خواب غفلت بیدار کرد،برای اینکه اورا در مسیر رشد آورد ،باید به او تذ کّر داد.یعنی فطرت خفتۀ اورا بیدار ساخت،وخداراوقیامت را و هدف حیات وهر آنچه را در رشد و کمال او موثر است واو همه را نادیده انگاشته ،به اویادآور شد.
از جمله شیوه هایی که قرآن کریم وپیامبران الهی برای فرا خواندن انسان ها به سوی ارزش های اخلاقی وزدودن غبار غفلت از دامان فطرت الهی آنها بر آن تاکید کرده اند،شیوۀ تذکّر است . 1

1.حمید ،محمد قاسمی ،روشهای تربیتی در داستانهای قرآن،ص301

قسمتی از پایان نامه خانم ناصری(طلبه ی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

شيوه‌هاي تربيت اخلاقي در قرآن

روش غیر مستقیم

روش قصه گویی
داستان سرایی از زمانهای قدیم در بین بشر رایج بوده و انسانها با علاقه تمام ، قصه را شنیده و سینه به سینه و نسل به نسل ، به انسانهای پس از خود انتقال داده اند . اثر سحر آمیز قصه بر شنونده و حتی بر گوینده آن بر کسی پوشیده نیست . این جاذبه سبب شده که افراد فراوانی را بسوی خود جذب کند تا جایی که بازار قصه سازان خیالی نیز رونق گرفته و در این زمینه ، آثار و کتابهای فراوانی از گذشتگان بر جای مانده است .
استقبال انسانها از شنیدن قصه ، اختصاص به گروه خاصی ندارد و همه افراد جامعه از مرد و زن و خرد و کلان را در بر گرفته و همگان را به خود مشغول ساخته است . جاذبه داستانها تنها در پر کردن وقت و سرگرمی نیست ، بلکه فواید دیگری نیز دارد که به اهم آنها اشاره می شود :
آنچه بوسیله تجربه ثابت شده و روان شناسی نیز آن را تائید می کند ، این است که پند و اندرز غیر مستقیم اثر بیشتری نسبت به پند و اندرز مستقیم دارد ؛ اگر عیوب کسی بطور غیر مستقیم به او تفهیم شود و یا بطور غیر مستقیم راه و رسم زندگی به او یاد داده شود ، بدون شک ، اثر پذیری آن بیش تر است . هنر داستان نیز در همین زمینه است ؛ زیرا داستان با تحسین یا تقبیح قهرمانان بطور غیر مستقیم ، خواننده را به خوبی ها دعوت می کند و از زشتی ها باز می دارد .
یکی از عوامل مهم بیاد ماندن مطلب در ذهن انسان ، مشتمل بودن آن بر داستان یا مثال است . انسان گاهی مطلبی را که حاوی داستان یا مثالی بوده و در زمان کودکی شنیده تا آخر عمر در ذهن خویش نگه می دارد ، در حالی که مطالب خطابی ، علمی و فلسفی فراوانی را پس از مدت کوتاهی به فراموشی می سپرد .
انسانها بطور آگاهانه و یا ناخود آگاه به قهرمانان گرایش دارند ، آنها سعی می کنند در زندگی و راه و روش خود ، در برخوردها و واکنشها و حتی در حرکات ظاهری ، کسانی را الگوی خویش قرار دهند و اعمال و رفتار خود را مطابق اعمال و رفتار آنان انجام دهند . در مواردی نیز که در شناخت الگوی خود می شمارند و کمالات کاذبی را در اوهام خویش می سازند و به آنان نسبت می دهند .این عمل ( قهرمان سازی ) در قصه ها بیشتر میسر است . به همین دلیل ، در بیشتر داستانها ، وجود قهرمان ، چه از نوع خوب و چه از نوع بد ، نقش اصلی را ایفا می کند .داستان برای همه افراد جامعه مفید است ، بر خلاف برهان عقلی و مطالب علمی که افراد خاصی را مخاطب قرار داده و مورد استفاده آنان قرار می گیرد .
قران مجید به همه مزایای داستانی توجه داشته و نقش تربیتی آن را در زندگی بشر نادیده نگرفته است . این کتاب آسمانی خود به بیان قصه های گذشتگان پرداخته و در برخی موارد ، معارف الهی و جهان بینی خود را در ضمن داستانها بیان کرده است .1

1.حسين شاهد خطيبي ،سايت ليلة القدر،20/4/93

قسمتی از پایان نامه خانم ناصری(طلبه ی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)