پدیده ای به نام «نفاق» مخصوص عصر و زمان ما و یا حتّی عصر ظهور پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نبوده و نیست بلکه نفاق در غالب امّت ها وجود داشته، زیرا انگیزه های آن فراگیر است از جمله:

1. حاکمان فاسد و مفسد هنگامی که با قیام ملّت ها از اوج قدرت سقوط می کردند بلافاصله تغییر چهره داده، و به ظاهر و به ناچار تسلیم خواسته های امّت ها می شدند ولی در باطن با تشکیل یک گروه زیر زمینی به تخریب و فساد خود ادامه می دادند.

بعد از فتح مکّه گروهی از مشرکان، اسلام را از جان و دل پذیرفتند ولی بسیاری از سران شرک، خطّ نفاق را برگزیدند و پیوسته در انتظار فرصت برای ضربه زدن به اسلام بودند، و بارها چهره واقعی خود را نشان دادند.

2. افراد خبرچین و جاسوس، گروه دیگری از منافقان هستند که علاوه بر خبرچینی، هر جا بتوانند ضربه خود را وارد می کنند و در مجموع افراد بسیار مرموز و خطرناکی هستند.

3. متعصّبانی که حق را یافته اند امّا تعصّب کور و کر به آنها اجازه تسلیم در برابر آن نمی دهد و جرأت اظهار عقیده واقعی خود در برابر توده های موفّق را ندارند نیز گروه دیگری از حامیان خطّ نفاقند.

4. گروه چهارمی هستند که حق را باور کرده اند ولی پذیرش آن را مزاحم منافع نامشروع مادّی خود می بینند، و قدرت بر مخالفت هم ندارند؛ به همین دلیل، در ظاهر حق را می پذیرند ولی در باطن از هر چه موجب تضعیف آن است فروگذار نمی کنند.

عوامل نفاق منحصر به آنچه گفته شد نیست، هر چند این چهار عامل از عوامل اصلی محسوب می شود. 

مشاهده شده توسط سليماني(نويسنده وبلاگ) در كتاب چهره منافقان در قرآن با استفاده از تفسیر پر ارزش نمونه، ص: 10