آغاز و ادامه هدايت مؤمنين از ناحيه خداوند است.
«يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَياةِ …»
كلمه «بالقول» متعلق به «يثبت» است، نه به جمله «آمنوا» و باى آن، باى آلت، و يا سببيت است، نه باى تعدى، و جمله «فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ» نيز متعلق به «يثبت» است نه به «الثابت.»
در نتيجه، آیه چنین معنی می دهد: كسانى كه ايمان آورده‏اند، اگر بر ايمان خود ثابت بمانند و استقامت به خرج دهند، خداوند هم ايشان را در دنيا و آخرت بر همان ايمانشان ثابت قدم مى‏كند و اگر مشيت خداى تعالى نباشد، ثبات خودشان سودى نخواهد داشت، و از فوايد آن بهره نمى‏برند، آرى همه امور به خداى سبحان بازگشت مى‏كند، بنابراین جمله «يُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ» در مقام هدايت همان نكته‏اى را مى‏رساند كه آيه «فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ؛ و چون اعراض كردند، خداوند هم دلهايشان را اعراض داد.» در طرف ضلالت، آن را افاده مى‏كند.»

قسمتی از پایان نامه خانم محبوبه طاهری (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

هدايت الهی گاهی نیز به معنى فراهم ساختن وسيله است اين نوع هدايت كه گاهى از آن به «عنوان توفيق» ياد مى‏شود عبارت از اين است كه وسائل لازم را در اختيار افراد بگذارند تا با ميل و اراده خود از آن براى پيشرفت استفاده كنند، مثلا ساختن مدرسه، مسجد، كانونهاى تربيتى، تهيه برنامه‏ها و كتابهاى لازم و تربيت مبلغان و معلمان شايسته، همه داخل در اين قسم از هدايت هستند. و در حقيقت اين قسم از هدايت برزخى است بين هدايت تكوينى و تشريعى. قرآن مى‏گويد:
«وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا؛1 و كسانى كه در راه ما مجاهده كنند آنها را به راههاى خود هدايت مى‏كنيم.»

1.- عنكبوت (29)، 69

قسمتی از پایان نامه خانم محبوبه طاهری (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

از آيات قرآن مجید همچون آیه 16 سوره مبارکه مائده که می فرماید: «خداوند به وسیله آن (کتاب) کسانی را که به دنبال رضای الهی اند به راه های امن و عافیت هدایت می کند و آنان را با خواست خود از تاریکی ها به روشنایی درمی آورد و به راه راست هدایت می کند.» اين حقيقت استفاده مى‏شود تنها قانونى كه مى‏تواند مايه نجات انسانها گردد قانون و هدايت الهى است، چرا كه علم بشر هر قدر تكامل يابد باز آميخته به جهل و شك و نارسايى در جهات مختلف است، و هدايتى كه در پرتو چنين علم ناقصى پيدا شود، هدايت مطلق نخواهد بود، تنها كسى مى‏تواند برنامه «هدايت مطلق» را رهبرى كند كه داراى «علم مطلق» و خالى از جهل و نارسايى باشد و او تنها خدا است.

قسمتی از پایان نامه خانم محبوبه طاهری (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

انواع هدایت

«هدايت تشريعى» كه به وسيله پيامبران و كتابهاى آسمانى انجام مى‏گيرد و انسانها با تعليم و تربيت آنان در مسير تكامل پيش مى‏روند، شاهد آن نيز در قرآن فراوان است از جمله مى‏خوانيم: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا1؛ آنها را راهنمايانى قرار داديم كه به فرمان ما مردم را هدايت مى‏كنند.»

1.انبياء (21)، 73

قسمتی از پایان نامه خانم محبوبه طاهری (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

انواع هدایت

«هدايت تكوينى» كه در تمام موجودات جهان وجود دارد (منظور از هدايت تكوينى رهبرى موجودات به وسيله پروردگار زير پوشش نظام آفرينش و قانون مندي هاى حساب شده جهان هستى است).

قرآن مجيد در اين زمينه از زبان موسى (علیه السلام) مى‏گويد: «رَبُّنَا الَّذِي أَعْطى‏ كُلَّ شَيْ‏ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‏: پروردگار ما همان كسى است كه همه چيز را آفريد و سپس آن را هدايت كرد.»

قسمتی از پایان نامه خانم محبوبه طاهری (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

هدايت عبارتست از دلالت و نشان دادن هدف، بوسيله نشان دادن راه، و اين خود يك نحو رساندن به هدف است، و كار خدا است،
كلمه «هدايت» در قرآن در مورد فراوانى استعمال شده است ولى ريشه و اساس همه آنها به دو معنى بازگشت مى‏كند.

قسمتی از پایان نامه خانم محبوبه طاهری (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

آيات قرآن ترسيم روشنى از ديدگاه اسلام در زمينه مساله «جبر و اختيار» و «هدايت و اضلال» است، زيرا اين نكته را به خوبى آشكار مى‏كند كه كار خداوند فراهم آوردن زمينه‏هاى رشد و هدايت است.
«علاوه بر هدايت تكوينى انسان، و بهره‏مندى او از عقل و تفكر، هدايت تشريعى انسان از راه وحى و نبوت، براى رسيدن به كمال و سعادت ضرورى و لازم است.خداى تعالى بر حسب عنايتش، بر خود واجب كرده كه بشر را به سوى سعادت حيات و كمال وجودش هدايت كند همانطور كه هر موجود از انواع موجودات ديگر را هدايت كرده و همانطور كه بشر را به عنايتش از طريق خلقت- يعنى جهازاتى كه بشر را به آن مجهز نموده- و فطرت به سوى خير و سعادتش هدايت نموده و در نتيجه بشر از اين دو طريق نفع و خير خود را از زيان و شر و سعادتش را از شقاوت تشخيص مى‏دهد و قرآن كريم در اين باره فرموده: «وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها؛1 قسم به نفس و آنكه او را نيكو بيافريد و به او خير و شرش را الهام كرد كه هر كس نفس ناطقه خود را از گناه و بدكارى پاك و منزه سازد به يقين رستگار خواهد بود.»
همچنين واجب است او را به عنايت خود به سوى اصول و قوانينى اعتقادى و عملى هدايت كند تا به وسيله تطبيق دادن شؤون زندگيش بر آن اصول به سعادت و كمال خود برسد زيرا عنايت الهى ايجاب مى‏كند هر موجودى را از طريقى كه مناسب با وجود او باشد هدايت كند.

قسمتی از پایان نامه خانم محبوبه طاهری (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1. - شمس (91)، 10-7