حقوق اخلاقی والدین و فرزندان در قرآن

فراهم کردن اسباب ازدواج
با اینکه ازدواج یک امر اختیاری و وابسته به میل طرفین است گرفتن همسر برای فرزندان ،حق فرزند وانتخاب همسر خوب ،وظیفه ی پدر ومادر است چرا که در امر ازدواج وپیچ وخم مسائل آن تجارب بسیاری کسب کرده ،لذا پدر ومادر وظیفه دارندکه مقدمات ازدواج آنها را فراهم کنند ،از طریق کمکهای مالی در صورت نیاز ،پیدا کردن همسر مناسب ،تشویق به مسأله ی ازدواج ،وبالأخره پا در میانی برای حل مشکلاتی که معمولاً بدون دخالت دیگران قابل حل وفصل نیست.
قرآن در این باره می فرماید : مردان وزنان بی همسر خود را همسر دهید ،همچنین غلامان وکنیزان صالح ودرستکارتان را ،اگر فقیر وتنگدست باشند خداوند از فضل خود آنها را بی نیاز می کند.خداوند گشایش دهنده وآگاه است .1
هر چند که مفهوم آیه عام است وخطاب آیه تنها به پدران ومادران نیست بلکه آن را مسئولیت همه ی افراد جامعه می داند، هر کسی به سهم خود، اما اسلام در مورد فرزندان مسئولیت سنگینی به عهده ی پدران گذاشته، وپدرانی که در این مسأله ی حیاتی بی تفاوت هستند شریک جرم انحراف فرزندانشان شمرده چنانکه در حدیثی از پیامبر می خوانیم کسی که فرزندش به حد رشد رسد وامکانات تزویج او را داشته باشد واقدام نکند ودر نتیجه فرزند دچار گناهی شود، این گناه برهر دو نوشته می شود .2

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1.نور /32
. ناصر مکارم شیرازی ،همان ، جلد 14 ذیل آیه ی مربوطه

حقوق اخلاقی والدین و فرزندان در قرآن

برخورد عادلانه با فرزندان:
یکی از اصول کلی در اسلام ، امر به عدالت در همه ی عرصه ها ،به خصوص روابط خانوادگیست.که از آیه ی کریمه نشأت گرفته که (إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسان‏) جامعه انسانى كه گوشه كوچكى از اين عالم پهناور است نمى‏تواند بدون عدل به حيات سالم خود ادامه دهد مى‏دانيم عدل به معنى واقعى كلمه آنست كه هر چيزى در جاى خود باشد،بنا بر اين هر گونه انحراف، افراط، تفريط، تجاوز از حد، تجاوز به حقوق ديگران بر خلاف اصل عدل است .
خانواده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی از این اصل کلی استثنا نیست وحتی در جزیی ترین مسائل هم امر به عدالت را فراموش نمی کند . ورعایت عدالت در رفتار با فرزندان از جمله موارد مورد توجه در روایات می باشد روزی پیامبر خدا (ص) فردی را دید که دو فرزند خود را به همراه داشت .یکی را بوسید ودیگری را واگذاشت ،رسول خدا (ص) به او فرمود : چرا بین دو فرزندت برابری را رعایت نکردی ؟همچنین ، نعمان بن بشیر از پیامبر (ص) روایت می کند که فرمود :پروردگار دوست دارد که بین فرزندانتان عدالت را رعایت کنید حتی در بوسیدن آنان . 1

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1.محمد، محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه، ترجه حمید رضا شیخی، ص 612، باب الوالدوالولد

حقوق اخلاقی والدین و فرزندان در قرآن
نيكى به پدر و مادر:
قرآن در آیات متعدد، متذکر مقام والدین می شود .قرآن، مقام والدین را بسیار ارج نهاده و ذكر نيكى به پدر و مادر را، بلافاصله بعد از مبارزه با شرك و قبل از دستورهاى مهمى همانند تحريم قتل نفس، و اجراى اصول عدالت ذکر میکند، همه ی اینها دليل بر اهميت فوقالعاده حق پدر و مادر در دستورهاى اسلامى است. اين موضوع وقتى روشنتر مى‏شود كه توجه كنيم خداوند در قرآن کریم به جاى” تحريم آزار پدر و مادر"، موضوع احسان و نيكى كردن را ذكر کرده است يعنى نه تنها ايجاد ناراحتى براى آنها حرام است بلكه علاوه بر آن، احسان و نيكى در مورد آنان نيز لازم و ضرورى است و به صراحت زحمات و محنتهای مادران را در دوران بارداری و وضع حمل به مخاطبین یاداور می شود.
قرآن در آیه ی 15 از سوره ی احقاف می فرماید : «ما به انسان توصیه نمودیم که به پدر ومادرش نیکی کند مادرش او را با ناراحتی حمل می کند وبا ناراحتی بر زمین می گذارد».
همچنین در آیه ی چهارده از سوره ی لقمان بر همین مطلب تأکید می کند. لذا مادر به دليل دشوارى دوران باردارى و زايمان و شيردهى، حق ويژه‏اى بر فرزند داشته و بايد نسبت به او بيشتر احسان كرد، چنانچه در روايات تأكيد بيشترى در مورد احسان به مادر شده است .

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

اسلام، دين جامعی است. حتّى براى تغذيه مناسب نوزاد با شير مادر، برنامه دارد. قرآن کریم در این باره می فرماید: «مادران، فرزندان را دو سال تمام، شير مى‏دهند. (اين) براى كسى است كه بخواهد دوران شيرخوارگى را تكميل كند.»
اگرچه اين آيه بصورت جمله خبريه گفته شده ولى منظور از آن امر مى‏باشد يعنى، مادران، بايد فرزندان خود را شير بدهند .البته، اين امر وجوبى نيست بلكه استحبابى است يعنى مادران به شير دادن فرزند خود از ديگران سزاوارترند و این حق ابتدا ازآن مادر است. دليل آن اينست كه درآيه 6 از سوره طلاق مي فرمايد: (اگر از شير دادن در سختى قرار گرفتيد پس از ديگرى بخواهيد او را شير دهد) ‏ولیکن، گاهی بر مادر فرزند، شیر دادن به فرزندش واجب می شود وآن زمانی است که فرزند جز از سینه ی مادر ارتزاق نکند یا اینکه تنها با شیر مادر بتواند زنده بماند یا کسی غیر از مادر برای شیر دادن به طفل پیدا نشود .
سپس مدت شيردادن را بيان مى‏نمايد: دو سال تمام كه 24 ماه است و جهت اينكه (كاملين) «تمام» را آورده با اينكه دوسال اين معنا را مي رساند اينست كه گاهى به كمتر از دو سال هم دو سال گفته مى‏شود . همچنین، در رابطه با ارزش شیر مادر، از پیامبر گرامی اسلام نقل شده، هیچ شیری برای نوزاد با برکت تر و بهتر از شیر مادر برای او نیست .1

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1.محمد بن یعقوب کلینی، گزيده كافى، همان،ج 5 ص : 197

درآیین اسلام نفوس همه ی انسانها، طبق قانون الهی محترم شمرده میشود و هیچکس مجاز به قتل نفوسى كه خداوند محترم شمرده نيست مگر اينكه طبق قانون الهى اجازه قتل آنها داده شده باشد” (مثل اينكه فرد قاتل باشند). (وَ لا تَقْتُلُواالنَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَاللَّهُ إِلَّابِالْحَقِ‏) . این دستور در مورد فرزند انسان هم جاری است و جنینی که درشکم مادر است مانند همه ی انسانها حق حیات دارند و پدر و مادر به زعم اینکه مالک فرزندشان هستند و به علت فقر و تنگدستی حق ندارند مرتکب قتل جنین خود شوند لذا میفرماید: فرزندانتان را از ترس گرسنگی نکشید، زيرا روزى شما و آنها همه به دست ما است و ما همه را روزى مى‏دهيم (نَحْنُنَ رْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ‏) . همچنین در سوره ی اسراء، این مطلب را مورد تأکید قرار میدهد و فرزندانتان را از ترس فقر نکشید؛ ما آنها و شما را روزی میدهیم؛ مسلماً کشتن آنها گناه بزرگی است .1

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1. اسراء/12

اسلام،آيين فطرت است. آنگونه كه وجود فرزند، تداوم وجود والدين است و خصوصيّات و صفات جسمى و روحى آنان به فرزند منتقل مى‏شود، اموال هم بايد به فرزندان منتقل گردد، البته حقوق مردم، بر حق وارثان و بستگان مقدّم است. لذا اگر میت دیونی بر عهده داشته باشد تقسیم ارث بعد از پرداخت دیون میت صورت میگیرد.
نکته ی مهم در اسلام این است که هر چند که همه ی فرزندان میت حق ارث بردن از والدین خود را دارند ولی ارث دختران طبق آیین اسلام نصف پسران تعیین شده است که در این تفاوت سهم الارث حکمت هایی نهفته است که ما به همه ی آن مصالح و حکمتها واقف نیستیم. خداوند در قرآن کریم میفرماید:خداوند درباره (ارث) فرزندانتان به شما سفارش مى‏كند، براى پسر مانند سهم دو دختر است، پس اگر وارثان ازجنس زن وبيش از دو نفر باشند، دوسوم ميراث، سهم آنان است و اگر يكى باشد، نصف ميراث ازآنِ اوست. (البتّه تقسيم ارث) پس ازعمل به وصيّتى است كه او (متوفّى) سفارش كرده يا پرداخت بدهى اوست. و مقصود از ديون و بدهى‏هاى متوفّى، هم شامل ديون الهى است، مثل: حج، خمس، زكات و كفّاره، و هم شامل ديون مردمى است. ولیکن، دراحاديث ائمه علیهم السلام سفارش شده است که : سعى كنيد وارثان شما بهره‏ى بيشترى ازارث ببرند، تاهمه بى‏نياز باشند، لذاوصيّت به ثلث مال، زياداست، وضرر رسانى در وصيّت ازگناهان كبيره است. وعمل به وصيّتى كه به ضرر وارث باشد الزامى نيست .1

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1.محسن قرائتی،ج‏2،ص: 31و30‏

ولىّ مى‌تواند از جانب مولی علیه نزد قاضی، اقامه‌ی دعوا نماید.

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)