بهداشت روان: در مورد بهداشت روانی دو تعریف مورد توجه قرار می گیرد:

در تعریف اول، منظور از بهداشت روانی عبارت از رشته ای تخصص از بهداشت عمومی است که در زمینه ی کاستن بیماری های روانی در یک اجتماع فعالیت می نماید و بررسی انواع مختلف اختلالات روانی و عوامل مؤثری که در بروز آن ها نقش دارند، در قلمرو کار این علم می باشد. شناخت طرز ایجاد اختلالات روانی قدم اول برنامه ریزی برای اقدامات پیشگیری به حساب می آید. پس از شناخت علت های به وجود آورنده اختلالات روانی، وظیفه ی دست اندرکاران این رشته، مطالعه ی راههای از بین بردن علت های مزبور و یا غلبه بر آن ها می باشد.[1]

در تعریف دوم، بهداشت روانی به معنای سلامت فکر می باشد و منظور نشان دادن وضع مثبت و سلامت روانی است که خود می تواند نسبت به ایجاد سیستم با ارزشی در مورد ایجاد تحرک و پیشرفت و تکامل در حد فردی، ملی و بین المللی کمک نماید.[2]

قسمتی از پایان نامه ی خانم ریحانه سلیمانی

[1] سید ابو القاسم، حسینی، اصول بهداشت روانی، چاپ چهارم، مشهد، آستان قدس رضوی، 1381، ص13.
[2] همان

بهداشت جسم: عبارتست از نگهداری و ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماریها و افزایش سلامت جسمی در افراد.

مقرراتی را اسلام برای بهداشت  بیان کرده است که افزون بر در نظر گرفتن متاع مادی ودنیوی  جنبه های معنوی  در آنها لحاظ شده است.[1]

قسمتی از پایان نامه ی خانم ریحانه سلیمانی

[1] . صانعی، سید مهدی،پاکیزگی و بهداشت در  اسلام، قم: تبلیغات اسلامی،1385، ص16

الف)آرامش روحی

آرامش زمانی در انسان پدید می آید که به واجب دینی، نفسی و اجتماعی خود عمل کرده باشد در صورتی که انسان هر یک از این موارد را نادیده گیرد دچار بیماری های روحی گشته و روان رنجور می گردد. اعراض از یاد خدا و دستورهای او یا عدم ایمان به خدا می تواند فرد را دچار بیماری نماید و سلامت روانی اش را در معرض خطر قرار دهد، چنان که یاد خدا موجب آرامش دلها و آرامش روحی می گردد. «الا بذکر الله تطمئن القلوب»همانا با ذکر خدا دل ها آرام می گیرند.

ب. خودکفایی و استقلال در فعالیت ها و بهره گیری از نتایج یکی دیگر از نشانه های اثبات سلامت روح و روان آدمی، خودکفایی و استقلال در کارها و بهره گیری از نتایج درست آن است، به این معنا که بر پایه ی آنچه توانایی های فرد و امکانات و مهارت هایش اجازه می دهد در کار خویش استقلال را حفظ نماید. از راه کار و استقلال در عمل فرد می تواند به اهداف حیاتی خویش دست یابد. «لیاکلوا من ثمره و ما عملته ایدیهم افلا یشکرون[1].

ج. خوشنودی از خود و دیگران یکی دیگر از نشانه های سلامت روان آن است که انسان از خود، استعداد، امکانات و توانایی های خدادادیش خرسند و خوشنود بادشد و شکر و سپاس آن را به جای آورد. سپاس و خرسندی از این نعمت ها بهره گیری درست و کامل از آنهاست. کسی که از خود و نعمت هایش خرسند و خوشنود نباشد همواره در آرزوی چیزی خواهد بود که گاه برون از توان اوست، از این رو دچار حسد، افسردگی و مانند آن می گردد. کسی که از خود و نعمت های خود خشنود و خرسند است نه تنها سپاس گزار آن می شود بلکه اعتماد و عزت نفس در او افزایش می یابد که این مسائل موجب آرامش وی می شود. اعتماد و عزت نفس موجب می شود که همکاری و تعامل بادیگران نیز در او شدت یافته و از دیگران بیش از آنچه که هستند متوقع نباشد

.د. توانایی بر کنترل نفس کسی که از تعادل روانی و سلامت روحی برخوردار است، می تواند بر کشش ها و گرایش های شهوانی کنترل داشته باشد و آن ها را در جهت اهداف عالی خود به کار گیرد. نه تنها غرایز خویش را سرکوب نمی کند بلکه با کنترل و هدایت آنها به بهترین شیوه، آن قوا و غرایز را به خدمت خود در می آورد و غرایز نفسانی را نعمت های دنیایی برای تکامل رشد خود می یابد.[2] «زین اللناس حب الشهوات من النساء البنین و القناطیر المقنطره من الذهب و الفضه و الخیل المسومه و الانعام و الحرث ذلک متاع الحیاه الدنیا و الله عنده حسن الماب».[3]هــ. توانایی بر پذیرش مسؤولیت توانایی برای پذیرش مسؤولیت ها یکی از مهمترین نشانه های سلامت روانی فرد از دیدگاه قرآن است. «فوربک لنسالنهم اجمعین، عما کانوا یعملون»[4] «ولو شاء الله لجعلکم امه واحده واحده ولکن یضل من یشاء و یهدی من یشاء ولتسالن عما کنتم تعملون»[5] پس هر فردی که مسؤولیت اندیشه، عقیده، رفتار و گفتارش را بپذیرد، دارای سلامت رفتار است. توانایی بر فداکاری و ایثار از آنجایی که انسان متعادل در ایمان و عمل از سلامت روانی برخوردار است و به اصل توحید در همه ی امور اعتقاد دارد و به آن پایبند می باشد، در مقام عمل این توان و قدرت را داشته باشد تا با بذل و بخشش به دیگران کمک نماید و نیز از جان و مال خود برای تکامل فردی و اجتماعی جامعه ایمانی اش بکوشد و در این راه جانفشانی نماید.[6]

[1] یس(36) آیه 35
[2] اکبر، هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ج 2، حوزه علمیه قم، 1386، صص 30 -49
[3] آل عمران(3) آیه 14
[4] حجر(15) آیه 92 ،93
[5] نحل(16) آیه 93
[6] مجمع البیان، ج 1، ص 310

قسمتی از پایان نامه ی خانم ریحانه سلیمانی

 چگونه دل انسان با یاد الله آرام می گیرد؟ اگر شخصیت انسان شبیه به یک کوه یخ باشد و ضمیر ناخودآگاه آدمی، نه دهم که یخ مستور و مخفی در آب، اگر ضمیر ناخودآگاه بر وجود آدمی سیطره داشته باشد و تعیین کننده و کارگردان پشت صحنه باشد، اگر انواع اختلالات رفتاری و بیماری های روحی و روانی تجلی تیره شدن روابط خودآگاه و ناخودآگاه تلقی گردد و اولین گام در تخفیف این بیماری ها انتقال موضوعات و مسائل درون ناخودآگاه به سطح آگاه بیمار باشد، معنا و اهمیت ذکر معلوم و روشن می گردد.  ذکر الله به طور خاص یعنی با خبر ساختن، خبر گرفتن و توجه کردن ارادی و معتمدانه ذهن هشیار از آن چیزی که در ناخودآگاه آدمی وجود دارد. [1]

ذکر یعنی اعتراف به حضور او، به محض اینکه الله حاضر در ناخودآگاه آدمی، اما غایب از سطح آگاه ذهن به یاد آورده می شود، ناگهان ابهامات از بین می رود، یک احساس شعف، آرامش طمأنینه، احساس معنادار بودن زندگی شخص و کل هستی، یک احساس تعالی به انسان دست می دهد و قلب متلاطم، ناآرام و مضطرب، آرام می گیرد[2] و همراهی و پذیرش ولایت الله، ترس، خوف، غم و اندوه را از دل ها می زداید.[3] «الا ان اولیا الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون، الذین امنوا و کانوا یتقون، لهم البشری فی الحیاه الدنیا و فی الاخره لا تبدیل لکلمات الله ذلک هو الفوز العظیم».[4]

و ذکر، او را به آینده امیدوار میسازد؛ چون ترس از آینده همواره هر گونه آرامش و آسایش را از انسان سلب می نماید. وقتی انسان همواره از آینده مبهم و نامعلومی در رنج باشد، آسایش و آرامش کنونی بر او سخت و دشوار می گردد و از وی سلب می شود در حالی که ایمان به آینده او را امیدوار و توانایی بهره گیری از لذت های حال را در او افزایش می دهد[5]. «ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکه الا تخافوا و لا تحزنوا و ابشروا بالجنه التی کنتم توعدون»[6].

قسمتی از پایان نامه ی خانم ریحانه سلیمانی
[1] اصول کلی بهداشت روان در اسلام، ص 53
[2] انوار درخاشن ج 9، ص 220
[3] تفسیر نمونه، ج 8، ص 333
[4] یونس(10) آیات 62،63،64
[5] سید محمد، طباطبايي، الميزان، مترجم محمد باقر موسوي همداني، ج 7، چاپ بیست و سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی،1386، ص 415
[6] فصلت(41)آیه30

سلامت روان : قرآن  کریم سلامتی روان و رسیدن به آرامش را یاد و ذکر خدا دانسته: الا بذکرالله تطمئن القلوب آنان که ایمان آوردند ، آرام گیرد دلهای ایشان به یاد خدا ، همانا به یاد خدا آرام گیرد دلها تنها با ذکر و بندگی اوست که می توان روانی سالم پیدا کرد و امروزه در بین دانشمندان و روانشناسان علم جدید گرایشهایی پیدا شده که بهترین وسیله ای که می توان بوسیله آن به آرامش و سلامت روان دست یافت، ایمان و یاد و توجه به خداوند تبارک و تعالی است . زیرا آنها معتقدند که در ایمان به خدا نیروی فوق العاده ای وجود دارد که نوعی قدرت معنوی به انسان متدین می دهد و او را در تحمل سختیها ی زندگی کمک می کند و از نگرانی و اضطراب دور می کند.

بطور کلی اگر انسان با معبود و آفریدگار خود انس نگیرد و با او ارتباط پیدا نکند، چون به خواسته ی واقعی اش نرسیده آرامش ندارد و پیوسته کمبودی در خود احساس می کند که آسایش و اعتماد به نفس را از او سلب می کند.[1]

قسمتی از پایان نامه ی خانم ریحانه سلیمانی
                                                                                                                                                                              
[1] سید مهدی، صانعی، بهداشت روان در اسلام،چاپ اول، قم، بوستان کتاب قم، 1382، ص105

سلامت: دانشمندان تعاریف گوناگونی از سلامت ارائه داده اند، در این تعاریف به جنبه های خاصی توجه شده است. مثلا بقراط سلامت را تعادل میان اخلاط چهار گانه صفرا، سودا، بلغم و ح.ن می دانست. و برخی سلامت را تعادل اثرات ویژگی های آن اخلاظ یعنی سردی گرمی تری وخشکی قلمداد کرده اند. ابن سینا این تعریف را تکامل بخشیده  وسلامت راتعادل  کار اعضا واندام های مختلف بدن تعریف می کند. [1]

معمولاً کسی را که بیماری جسمی نداشته باشد سالم می نامند در حالیکه تعریف سلامتی وسیع تر و جامع تر است. سازمان جهانی بهداشت در تعریف سلامتی  در ماده 2 اساسنامه خود مصوب 1984می گوید :

سلامت عبارت است از تامین رفاه کامل جسمی و روانی و اجتماعی ، نه فقط عضو به این ترتیب کسی را که  بیماری جسمی نداشته باشد ، نمی توان فرد سالمی دانست ، بلکه شخص سالم کسی است که از سلامت روح نیز برخوردار و از جهت اجتماعی نیز در آسایش باشد، زیرا پژوهشهای علمی نشان داده است که ممکن است ریشه و علت بسیاری از ناتواناییهای جسمی ، نابسامانی های فکری و عاطفی باشد مثلا امروزه معتقدند که دلهره ها و بسیاری از احساسات عاطفی انسان می تواند عامل مهمی در ایجاد زخم معده باشد.[2]

 اما با در نظر گرفتن هدف پروردگار از آفرینش  می توان  آن تعریف را در محدوده هماهنگ با نظام اقعصادی محصور کنیم که با حرکت تکاملی   انسان همسو باشد . در این صورت پیروی از های نفس ،حسد ، کینه توزی ومانند آن بیماری  پنداشت .

 در تعریف سلامت باید بگوییم جنبه روانی آن در کنار جنبه های جسمی و اجتماعی مطرح شده و به عبارت دیگر سلامت بدون دستیابی به مراتبی از رفاه روانی و نبودن بیماری های روانی و معلولیت های روانی تأمین نمی شود.

قسمتی از پایان نامه ی خانم ریحانه سلیمانی

[1] اصفهانی، محمد مهدی، آیین تندرستی، تهران: تندیس، 1383،ص12
[2] همان ص14

مسأله بیماری های روانی و سلامت روان یکی از مسائلی است که از زمان پیدایش بشر وجود داشته و همیشه مورد توجه قرار گرفته است. این مسأله از زمانی که بشریت زندگی اجتماعی را شروع کرد، بیشتر نمایان شد. در طول تاریخ برای بیماری های روانی نام های مختلفی ذکر شده، مانند واژه ی جن زده در مورد این بیماران تاریخ کهن دارد که برای درمان آن از سحر و جادو استفاده می شده که هنوز هم این نگرش غلط در بسیاری از کشورها و به خصوص مناطق روستایی وجود دارد.

قسمتی از پایان نامه ی خانم ریحانه سلیمانی