امام رضا (ع) وقتى در يكى از بستگان خود، خلاف و انحرافى در مسائل اعتقادى يا سياسى مى‏ ديد، تذكر مى ‏داد، انتقاد مى‏ كرد و موضع مى‏ گرفت. از اين رو، بستگان آن حضرت هرگز نمى‏ توانستند از خويشاوندى با او سوء استفاده كنند؛

دکتر علی حق شناس (استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1-    تواضع اما رضا علیه السلام

  مردى از اهالى بلخ مى‏گويد:

همراه امام رضا (ع) در سفرش به خراسان بودم. روزى سفره غذايى طلبيد و همه خدمتكاران و غلامان- اعم از سياهان و ديگران- را سر سفره جمع كرد.

گفتم: جانم به فدايت، كاش براى اينان سفره‏اى جدا قرار مى‏دادى! فرمود: ساكت باش! خدا يكى است، پدر و مادر همه يكى است، پاداش هم (در قيامت) به اعمال است.» بحارالانوار، ج 49، ص 101 و كافى، ج 8، ص 230.

2-      انس با خانواده :

ياسر، خادم حضرت رضا (ع) مى‏گويد:

امام رضا (ع) هر گاه تنها (و فارغ از كارهاى روزانه) مى‏شد، تمام اطرافيان خود را- از كوچك و بزرگ- پيرامون خود جمع مى‏كرد، با آنان حرف مى‏زد و انس مى‏گرفت؛ آنان هم با وى مأنوس مى‏شدند، و هر گاه بر سفره مى‏نشست، كوچك و بزرگ را صدا مى‏كرد، حتّى كار پرداز و حجامت كننده را بر سفره خويش مى‏نشانيد. «2»

3-     سرسفره کسی را بلند نمی کرد :

ياسر، خادم حضرت   مى‏گويد: امام رضا (ع) به ما فرمود:

اگر من بالاى سر شما ايستادم و شما در حال غذا خوردن بوديد، بلند نشويد تا اينكه از غذا خوردن فارغ شويد. گاهى حضرت يكى از ما را (براى انجام كارى) صدا مى‏كرد. وقتى گفته مى‏شد: مشغول غذا خوردن است، مى‏فرمود: بگذاريد تا غذايش را بخورد. «3»

نادر، خدمتكار ديگر امام (ع) مى‏گويد:

هر گاه يكى از ما مشغول صرف غذا بود، امام رضا (ع) او را به كارى نمى‏فرستاد و به كار نمى‏گرفت تا از غذا خوردن فارغ شود. «4»

با دقت در اين روايات، ميزان تواضع و فروتنى امام (ع) در برابر يك مسلمان، همچنين اهتمام و احترام آن حضرت به مهمان و رفع حاجت وى حتى در فرض ابراز نكردن آن، روشن مى‏شود.

4-     حفظ شخصیت افراد و خوار نکردن آنها :

يسع بن حمزه مى‏گويد:

در مجلس امام رضا (ع) بودم و با وى صحبت مى‏كردم و جمع بسيارى گردآمده بودند و از حلال و حرام از او مى‏پرسيدند.

مرد بلند قد و گندمگونى وارد شد، سلام داد و (خطاب به امام (ع)) گفت: من از دوستان شما اهل بيت هستم. هم اكنون از سفر مكه بازمى‏گردم و پولم را گم كرده‏ام. چنانچه به من كمك كنيد پس از بازگشت به وطنم آن را از جانب شما صدقه خواهم داد.

حضرت فرمود بنشين. بيشتر مردم رفتند و من و دو نفر ديگر مانده بوديم و آن مرد.

امام (ع) رخصت خواست و به اندرون رفت و پس از لحظاتى بازگشت و در را پيش كرد و

دستش را از بالاى در بيرون آورد و فرمود: مرد خراسانى كجاست؟ گفت: من اينجا هستم.

فرمود: اين دويست دينار را بگير و خرج كن و از آن تبرك بجوى، و از طرف من هم صدقه نده. بيرون برو كه همديگر را نبينيم.

وقتى آن مرد بيرون رفت، سليمان [يكى از حاضران‏] پرسيد: فدايت شوم، بخشش تو فراوان بود، پس چرا صورت از او پوشاندى؟

فرمود: براى اينكه به خاطر اين اداى حاجت او نمى‏خواستم خفّت و خوارى سؤال را در چهره‏اش ببينم. مگر نشنيده‏اى كه رسول خدا (ص) فرمود: آن كه پنهانى نيكى و انفاق كند معادل با آن است كه هفتاد حج انجام داده باشد ….

دکتر علی حق شناس (استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

دستور پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم در خصوص ماه ذي القعده

در اين ماه، روزي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم از منزل خارج شدند و فرمودند:«اي مردم! چه كسي مي خواهد توبه كند؟» همه پاسخ مثبت دادند. آن گاه فرمود:«غسل كنيد، وضو بگيريد و چهار ركعت نماز بخوانيد. در هر ركعت يك بار سوره ي حمد، سه بار سوره ي اخلاص و يك بار هم سوره ي فلق و ناس بخوانيد. پس از اتمام نماز، 70 مرتبه استغفار كنيد و سپس بگوييد:

لا حول و لا قوّه الّا بالله العليّ العظيم و بعد از آن، اين دعا را بخوانيد:

«يا عزيز يا غفّار اغفرلي ذنوبي و ذنوب جميع المؤمنين و المؤمنات فانّه لايغفر الذّنوب الّا انت» سپس فرمود:«كسي كه اين عمل را به جا آورد از آسمان به او ندا مي رسد: اي بنده ي خدا، توبه ات پذيرفته شد و گناهانت بخشوده گشت، كردارت را از سر بگير… .»

ماهنامه مبلغان/ذيقعده 1421ه.ق/شماره13

ابراهيم بن عباس رابطه حضرت على بن موسى (ع) با قرآن را چنين توصيف كرده است:

      1)            تمام سخنان حضرت‏ رضا (ع) و پاسخهاى او (به سؤالات‏ افراد) و استنادهاى آن گرامى برگرفته شده از قرآن‏بود

      2)            هرسه‏روز يك ختم‏قرآن : و هرسه‏روز يك ختم ‏قرآن‏ مى‏ كرد ومى‏فرمود: اگربخواهم دركمتر از سه روز هم مى‏توانم ختم كنم؛ و ليكن به هنگام تلاوت آن به هيچ آيه‏اى برنمى‏خورم مگر آنكه در آن مى‏انديشم كه چه وقت و در چه موردى نازل شده است؛ از اين رو، هر سه روز يك بار ختم قرآن مى‏كنم.

 « عيون اخبار الرضا( ع)، ج 2، ص 193 و بحارالانوار، ج 49، ص 90.»

       3)            در بستر، بسيار قرآن تلاوت رجاء بن ابى ضحاك نيز در اين باره مى‏گويد: على بن موسى (ع) شب، هنگام قرار گرفتن در بستر، بسيار قرآن تلاوت مى‏كرد و چون به آيه‏اى برمى‏خورد كه درباره بهشت يا دوزخ بود، مى‏گريست و از خداوند بهشت را درخواست مى‏كرد و از آتش جهنم به او پناه مى‏برد. « همان، ص 196 و 94.»منشأ اين تأمّل و ژرف نگرى حضرت رضا (ع) نسبت به قرآن و تحول و تأثر آن گرامى از آيات وعد و وعيد آن اين است كه او قرآن را ريسمان محكم الهى و هدايتگر انسان به «صراط مستقيم» و بهشت مى‏دانست.

      4)            راه توسل به قرآن کریم : توصیه به قرآن در مشکلات : پيشواى هشتم (ع) علاوه بر آنكه خود همدم با قرآن بود به پيروى از جدّ بزرگوارش رسول خدا (ص)- كه امّت خويش را به هنگام روى آوردن فتنه‏ها به چنگ زدن به ريسمان محكم قرآن توصيه مى‏كرد  - پيروان خود را به هنگام گرفتارى و احساس بيم و خطر به روى آوردن به كتاب الهى سفارش كرده مى‏فرمود:  «اذا خِفْتَ امْراً فَاقْرَأْ مِأَةَ آيَةٍ مِنَ الْقُرْآنِ مِنْ حَيْثُ شِئْتَ ثُمَّ قُلْ: اللَّهُمَّ اكْشِفْ عَنِّى الْبَلاءَ ثَلاثَ مَرّاتٍ» « مكارم الاخلاق، ص363.»هر گاه از چيزى ترسيدى صد آيه از قرآن مجيد را از هر جا كه خواستى تلاوت كن، سپس سه بار بگو: «اللَّهُمَّ اكْشِفْ عَنِّى الْبَلاءَ».

       5)            سخن حضرت در مورد قرآن کریم :  روزى در محضر امام رضا (ع) سخن از قرآن به ميان آمد. امام (ع) درباره نظم قرآن و اعجاز و حجت آن با اهميّت سخن گفت؛ سپس فرمود:

      1)            «هُوَ حَبْلُ اللَّهِ الْمَتينُ قرآن، ريسمان محكم خداوند

      2)            وَعُرْوَتُهُ الْوُثْقى‏ و دستگيره استوار

      3)            وَ طَريقَتُهُ الْمُثْلَى و راه روشن و مستقيم اوست

      4)             الْمُؤَدّى‏ الَى الْجَنَّةِ كه انسان را به بهشت رهنمون مى‏سازد

      5)            وَ الْمُنْجى‏ مِنَ النَّارِ، و از دوزخ رهايى مى‏بخشد.

      6)            لا يَخْلُقُ عَلَى الْازْمِنَةِ قرآن، با گذشت زمان كهنه نمى‏ شود

      7)            وَ لا يَغَثُّ عَلَى الْالْسِنَةِ لِانَّهُ لَمْ يُجْعَلْ لِزَمانٍ دُونَ زَمانٍ بَلْ جُعِلَ دَليلَ الْبُرْهانِ وَ الْحُجَّةَ عَلى‏ كُلِّ انْسانٍ، و با فزونى قرائت و تلاوتش از ارزش نمى‏افتد؛ زيرا قرآن براى زمانى مخصوص و معين قرار داده نشده بلكه حجّت و برهان براى همه انسانها در همه زمانهاست

      8)             لايَأْتيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ‏وَ لا مِنْ خَلْفِه‏، كه هيچ گونه باطلى، نه از پيش رو، و نه از پشت سر، به سراغ آن نمى ‏آيد

      9)            تَنْزيلٌ مِنْ حَكيمٍ حَميدٍ». چرا كه از سوى خداوند حكيم و شايسته ستايش نازل شده است.

« عيون اخبار الرضا( ع)، ج 2، ص 137.»

دکتر علی حق شناس (استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

عَنِ الرِّضَا ع عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سِتَّةٌ مِنَ الْمُرُوَّةِ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِي الْحَضَرِ وَ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِي السَّفَرِ-

فَأَمَّا الَّتِي فِي الْحَضَرِ

        1)            فَتِلَاوَةُ كِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى-

        2)             وَ عِمَارَةُ مَسَاجِدِ اللَّهِ-

        3)            وَ اتِّخَاذُ الْإِخْوَانِ فِي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ-

وَ أَمَّا الَّتِي فِي السَّفَرِ

      1)            فَبَذْلُ الزَّادِ

      2)             وَ حُسْنُ الْخُلُقِ

      3)            وَ الْمِزَاحُ فِي غَيْرِ الْمَعَاصِي‏

بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار    ج‏71    275    باب 17 فضل المواخاة في الله و أن المؤمنين بعضهم إخوان بعض و علة ذلك  

دکتر علی حق شناس (استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

بخش فضائل و مكارم اخلاقى پيشواى هفتم (ع) را با فرازهايى از خلق محمّدى آن گرامى از زبان ابراهيم بن عبّاس به پايان مى‏بريم:

      1)            هرگز نديدم كه حضرت رضا (ع) با سخنش به احدى جفا كند.

      2)            هرگز كلام كسى را قطع نمى‏كرد تا از سخن فارغ شود.

      3)            هرگز- با داشتن قدرت- نيازمندى را (از در خانه ‏اش) ردّ نكرد.

      4)            هرگز در حضور ديگران پايش را دراز نمى ‏كرد.

      5)            هرگز غلامان و خدمتكاران را فحش و ناسزا نمى ‏گفت.

      6)            هرگز (در حضور كسى) آب دهانش را روى زمين نمى ‏انداخت، قهقهه سرنمى‏ داد. خنده ‏اش تبسّم بود.

      7)            در خلوت و تنهايى، سفره ‏اش را مى‏ گسترد و همه غلامان، حتى دربان و كارپرداز خانه را هم بر سفره مى ‏نشانيد …. «12»

دکتر علی حق شناس (استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1.تاريخ زندگانى امام رضا(ع)/39 

عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ قَالَ عَلِيٌّ ع خَمْسَةٌ لَوْ رَحَلْتُمْ فِيهِنَّ لَمْ تَقْدِرُوا عَلَى مِثْلِهِنَّ : شعبى گويد: على عليه السّلام فرمود: از من كلماتى را فرا گيريد كه اگر بر شترها سوار شويد و بخواهيد اين كلمات را بدست آوريد شترها خسته مى‏ گردند و شما به آن كلمات دست پيدا نمى‏ كنيد و آنها عبارتند از اين خصلت‏ها.

        1)            لَا يَخَافُ عَبْدٌ إِلَّا ذَنْبَهُ جز از گناهان خود از ديگرى نترسيد

      2)             وَ لَا يَرْجُو إِلَّا رَبَّهُ غير از خداوند از كسى اميد نداشته باشيد

      3)             وَ لَا يَسْتَحْيِي الْجَاهِلُ إِذَا سُئِلَ عَمَّا لَا يَعْلَمُ أَنْ يَتَعَلَّمَ اگر چيزى نمى ‏دانيد ياد بگيريد و شرم نكنيد

      4)            وَ لَا يَسْتَحْيِي أَحَدُكُمْ إِذَا سُئِلَ عَمَّا لَا يَعْلَمُ أَنْ يَقُولَ لَا أَعْلَمُ و اگر از شما سؤالى كردند و شما نمى‏ دانستيد شرم نكنيد و بگوئيد نمى ‏دانم

      5)             وَ الصَّبْرُ مِنَ الْإِيمَانِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ وَ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا صَبْرَ لَه‏ و بدانيد صبر در مقابل ايمان مانند سر در برابر بدن مى‏ باشد و بدنى كه سر نداشته باشد خيرى در آن نخواهد بود

بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار    ج‏66    376    باب 38 جوامع المكارم و آفاتها و ما يوجب الفلاح و الهدى  

جامع الأخبار         116    الفصل الحادي و السبعون في الصبر

دکتر علی حق شناس (استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)