شيوه‌هاي تربيت اخلاقي در قرآن

روش موعظه و نصيحت
اين روش با توجه به فطرت اجرا مي‌شود؛ موعظه يعني كارهاي نيك به گونه‌اي تذكر داده شود كه قلب شنونده از شنيدن بيان آن رقت پيدا كند و در نتيجه تسليم شود . قرآن كريم نصايح لقمان به پسرش را بيان مي‌كند كه حقيقت توحيد را به او مي‌آموزد و سپس او را دعوت به عمل مي‌كند: «وَ هُوَ يَعِظُهُ يا بُنَيَّ لا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ ‏عَظِيمٌ» . علامه بيان مي‌كند كه روش لقمان در نصحيت فرزندش، بيان توحيد و معاد همراه با محبّت است. خطاب عاطفي «يا بنيّ!» يعني «پسركم!» براي برانگيختن احساسات و ترغيب به پذيرش است.

قسمتی از پایان نامه خانم ناصری(طلبه ی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

شيوه‌هاي تربيت اخلاقي در قرآن

روش حبّ عبودي
حبّ عبودي يعني محبّتي كه از روي عبوديت فرد و ناشي از شناخت توحيدي نسبت به خداوند است؛ محبتي كه همة نقايص و تمايلات انسان را پاسخ مي‌دهد. علامه در الميزان مي‌فرمايد: مهم‌ترين شيوة تربيتي اخلاقي در نظر قرآن، شيوة حب عبودي است. چون بناي اسلام بر محبت عبودي است. يعني ترجيح دادن جانب خدا بر جانب بنده؛ رضاي خدا را بر رضاي خود ترجيح دادن؛ از حق خود به خاطر حق خدا گذشتن و از خشم خود به خاطر خشم خدا صرف نظر كردن؛ اين محبت انسان را به كارهايي وا مي‌دارد كه عقل اجتماعي نمي‌پسندد. چون ملاك اخلاق اجتماعي، همين عقل اجتماعي است. محبت انسان را به كارهايي وا مي‌دارد كه فهم عادي كه اساس تكاليف عمومي و ديني است، آن را نمي‌فهمد .

قسمتی از پایان نامه خانم ناصری(طلبه ی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

روش و شيوه، به معناي طريقه، اسلوب، راه و يا منوال است . 1ودر اصطلاح علوم تربيتي، شيوه هايي است که با استفاده ازآن، شخص مي‌تواند تعليمات ومعارف حق واخلا ق پسنديده را در خود يا ديگري پياده کرده وعمق بخشد وناپاکي‌ها را از صفحه دل وروح خود يا ديگري بزدايد در منابع ديني، مي‌توان ‌در عرصه تربيت، روش‌هاي گوناگوني را به دست آورد، در اينجا به فراخور فرصت و امكان، اين روش ها را، كه كاربرد وسيع و نقش برجسته در راهنمايي و مشاوره ايفا مي كند، بررسي خواهيم كرد.

1. - لغت نامه دهخدا ، ماده روش ، ج 8 صفحه 12378

قسمتی از پایان نامه خانم ناصری(طلبه ی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

قرآن بر تربيت تأكيد فراوان دارد و از منظر تربيتي مي‏توان گفت : قرآن براي پرورش افراد بشر فرود آمده است ؛ زيرا همه آيات قرآن داراي پيام تربيتي هستند و آيه‏ای در قرآن وجود ندارد كه ناظر به تربيت انسان نباشد . آيات احكام ، آيات مربوط به مبدأ و معاد ، خانواده و اجتماع ، قصه و سرگذشت امّت‏هاي پيشين ، همه داراي جنبه تربيتي هستند و به بعدي از ابعاد تربيت اشاره دارند . از اينجاست كه خداوند درباره قرآن مي‏فرمايد : «هُدي لِلنَّاسِ» قرآن برای هدايت و تربيت مردم نازل شده است . هرچند واژه «تربيت» در قرآن به كار نرفته و از ريشه آن فقط دو بار به معناي تربيت انسان در تمام قرآن آمده است (يكي به شكل فعل ماضي ،«ربّ إرحَمهُما كما ربَّيانى صغيرا» پروردگارا! همان‏گونه كه آنها (پدر و مادر) مرا در كوچكى تربيت كردند ، مشمول رحمتشان گردان . وديگري در قالب فعل جحد«ألم نُرَبِّك فِينا وَلِيدا» آيا ما تو را (اى موسى) در كودكى در ميان خودمان پرورش نداديم؟ ولي واژه‏هايي همچون هدایت (اسراء )9.تزکیه وتطهیرت(وبه : 103(. فراوان در قرآن به كار رفته‏اند كه بيانگر كاربست قرآن در عرصه تربيت انساني‏اند. شهيد مطهّري بر اين باور است كه قرآن غذای روح است و بر اين اساس ، دل انسان را مورد خطاب قرار مي‏دهد و مي‏خواهد آن را با آيات خود صيقل بزند و تصفيه كند و به هيجان درآورد ؛ چنانكه داستان زندگي پيامبر گواه اين امر است ؛ زيرا آن حضرت تنها با سلاح قرآن قيام كرد و همين قرآن براي او همه چيز بود و توانست در اندك زماني ، تحوّل عظيمي در جهان ايجاد كند .1

1 - مرتضى مطهّرى ، آشنايى با قرآن ، ، ج1، چ هشتم ، قم، صدرا،1372،ص 40ـ41.

قسمتی از پایان نامه خانم ناصری(طلبه ی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

انواع تربیت

تربیت اخلاقی:
تربیت اخلاقی در جهان معاصر بسیار مهم دانسته شده تا جائی که پاره ای از دانشوران تعلیم و تربیت در مغرب زمین قرن بیستم را قرن تربیت اخلاقی نامیده اند. در جوامع دینی و مذهبی نیز تربیت اخلاقی عامل تأثیرگذار در سعادت فردی و اجتماعی دانسته شده و هر چند این عنوان مرکب در آثار دانشمندان مسلمان نیست اما مباحث بسیاری به این فرایند اختصاص داده شده است. نظیر تغییر پذیری اخلاق، تأثیر گذاری تربیت بر اخلاق، شیوه درمان بیماری های اخلاقی، کیفیت تخلق به اخلاق حسنه روش تغییر اخلاق و … این عناوین در آثار فارابی، ابن سینا، ابن مسکویه، غزالی، فیض کاشانی و … موجود است. در اینجا فقط به یک عبارت از ابن مسکویه اکتفا می کنیم: انسان در پرتو تربیت اخلاقی از رذایل و صفات نکوهیده می رهد و به فضایل و خصلت های ستوده آراسته می گردد، فضایل با تکرار اعمال شایسته به تدریج در نفس رسوخ یافته، رو به افعال نیکو از فرد سر می زند و او از انحطاط و پستی رهایی یافته و رو به سوی تعالی می نهد .بنابر این آثار دانشوران و عالمان مسلمان در اخلاق آمیخته به تربیت اخلاقی است.

قسمتی از پایان نامه خانم ناصری(طلبه ی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

انواع تربیت

تربیت اجتماعی :
تربیت اجتماعی عبارت است از تأمین تمهیدات لازم جهت متجلی ساختن ارزش‏ها‏ و ضوابط مطلوب اجتماعی در فرد به منظور موثر بودن او در برخوردهای اجتماعی اعم از هدایت دیگران ، مخالفت با نظرات غیر منطقی ، توافق و سازگاری و امور نظیرآنها .1

1.محسن ایمانی ، تربیت اجتماعی ، فصلنامه تربیت ، شمارۀ ششم ، سال سوم ، اسفند۶۶ ، ص ۳۱

قسمتی از پایان نامه خانم ناصری(طلبه ی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

انواع تربیت

تربیت دینی:
تربیت دینی فرآیندی است که از طریق اعطای بینش ، التزام قلبی وعملی به فرد ، هماهنگ با فطرت و به دور از جبر و فشار ، به منظور نیل به سعادت دنیوی و اخروی انجام می‏گیرد .1

نقش مادر در تربیت دینی قابل توجه می باشد.

1.محسن شکوهی یکتا. تعلیم وتربیت اسلامی‏ ، تهران ، دفتر تحقیقات و برنامه ریزی درسی، چاپ ۱۳۶۳ ، ص4

قسمتی از پایان نامه خانم ناصری(طلبه ی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)