حقوق مدنی نظر مستقلی در باره موضوع صلح بیان نکرده است.حقوق دانان در این مسئله نیز به فقه اکتفا کرده اند.در شرح ماده761چنین آورده شده است: موضوع صلح دین یا عین یا منفعت یا حق باعوض وبدون عوض ودر حالیکه با عوض باشد. عوض یا عین است یا منفعت یا دین یا حق.1
مورد صلح ممكن است عين باشدمانند خانه، يا منفعت باشد مانند منافع شش ماه خانه ، يا دين باشد مانند آنكه كسى از ديگرى طلبى دارد و طلب خود را به شخص ثالث يا به خود مديون صلح ميكند كه نتيجۀ آن در اثر مالكيت ما فى الذمه اسقاط دين خواهد بود و يا حق قابل انتقال باشد مانند حق تحجير در حيازت مباحات يا حق اختصاص مانند حق كسى كه متصرف در مشتركات عمومى است، مثلا كسى كه روى نيمكت در پارک استراحت می کند.تازمانیکه كه نشسته است داراى حق اختصاص نسبت به آن محل است و ديگرى نمي تواند او را بلند كند و صاحب حق اختصاص ميتواند حق خود را به ديگرى صلح نمايد و در حجرات مدارس و مساجدهمچنين است. گفته شده كه اولويت در مشتركات عمومى قابل انتقال بغير نمي باشد ولى صاحب آن اولويت ميتواند در مقابل گرفتن مالى از مال مشترك رفع يد نموده و چون مال آزاد گرديد شخص ديگرى مانند فردى از افراد مي تواند از آن بهره‌مند شود. به نظر مي رسد اولويت در انتفاع از مشتركات عمومى، توانائى در ادامۀ انتفاع است و اين امر در حقيقت حقى است قابل انتقال و مي تواند مورد صلح قرار گيرد.حق قابل اسقاط و غير قابل انتقال مانند حق خيار و حق شفعه، مي تواند به كسى كه حق مزبور بر عليه او اجرا مي گردد انتقال داده شود زيرا ديگرى از آن منتفع نمي شود و براى او ماليت ندارد ولى حقوقى كه غير قابل اسقاط و غير قابل انتقال مي باشد نمي تواند مورد صلح قرار گيرد. مانند حق مطالبه دائن در طلب و حق رجوع زوج در طلاق رجعى و حق رجوع براى زوجه‌اى كه به طلاق خلعى طلاق داده شده است. ممكن است مورد صلح مجرد انتفاع از مال غير قرار گيرد چنانكه كسى به ديگرى انتفاع عبور‌از منزل يا باز كردن پنجره و يا بردن آب و گذاردن ناودان را صلح كند و همچنين است انتفاع از فضاى زمين چنانكه كسى با ديگرى صلح كند كه متصالح بتواند ايوان اطاق خود را در فضاى زمين او بسازد و امثال آن.2
طبق مادۀ «756» ق. م: «حقوق خصوصى كه از جرم توليد مي شود ممكن است مورد صلح واقع شود». منظور از حقوق خصوصى ضرر و زيان ناشى از جرم است كه مجرم بايد آن را جبران نمايد. خسارات مزبور مانند ديون ناشى از تعهدات قابل اسقاط است و مي تواند مورد صلح قرار گيرد. بنابراين چنانچه در اثر تصادف اتومبيل‌ دست نجارى ناقص شود كه قادر بر ادامه شغل نباشد، نجار مي تواند ضررى كه در اثر نقص عضو به او متوجه شده در مقابل مبلغى با رانندۀ اتومبيل مصالحه نمايد.3
مورد صلح بايد معين باشد،زيرا معين بودن موضوع معامله طبق مادۀ «190» يكى از شرائط اساسى براى صحت هر معامله ميباشد. بنابراين نميتوان يكى از دو شيئ را بطور ترديد مورد صلح قرار داد در اين امر فرق نميكند صلح معوض باشد يا بلاعوض مثلًا هرگاه كسى طلب خود را كه از ديگرى دارد در مقابل مبلغى به شخص ثالثى صلح نمايد، پس از مراجعه به مديون معلوم گردد كه مديون بدهى خود را قبل از انتقال پرداخته بوده و يا هيچ زمان بدهى نداشته است، آن صلح از نظر فقدان موضوع باطل ميباشد. در صورتى كه عقد صلح بصورت معامله معوض واقع شود انتفاء مال الصلح مانند انتفاء مورد صلح موجب بطلان عقد مي باشد، زيرا تأثير هر يك از عوضين در عقد مانند تأثير ديگرى است.4

قسمتی از پايان نامه خانم اعظم خطيري(طلبه مركز تخصصي تفسير و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1.بروجردی، شرح مواد حقوق مدنی، ص389

2. حسن، امامی ، همان،ج‌2، ص: 326‌

3. همان، ص315
4.همان ،ج‌2، ص: 327‌

ماده767ق م چنین بیان می کنداگر بعد از صلح معلوم گردد که موضوع صلح منتفی بوده است صلح باطل است.
این ماده به آن معناست که بطلان عقد صلح به جهت سالبه به انتفای موضوع بودن است . مثلاً ماشینی که مورد عقد صلح قرار گرفته است شب قبل سرقت شده باشد و یا میان زوج وزوجه ای که از هم جدا شده اند بر سر میزان نفقه فرزند توافق وصلح شده است ولی چند روز قبل فرزند براثر بیماری فوت می کند. لذا عقد صلح به علت فقدان موضوع با طل می گردد، چه صلح با عوض باشد یا بدون عوض واگر متصالح معوض داده باشد مصالح ملزم به استرداد آن می گردد. ماده190 ق م نیز اشاره به فقدان موضوع دارد.

قسمتی از پايان نامه خانم اعظم خطيري(طلبه مركز تخصصي تفسير و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

بنابر روایت: اگر دو نفر نزد یکدیگر طعامی داشته باشند چه علم به مقدارآن داشته باشند یا نداشته باشند و سپس با هم صلح کنند و یکدیگر را حلال کنند جایز است.
نعم، لا بد من معلومية المصالح به في الجملة … لازم است که مورد مصالحه فی الجمله معلوم باشد و در این صورت جهالت و غرر را تحمل می کند.
صلح با علم یا جهل دو طرف صحیح است و اختلافی درآن فی الجمله نیست. و در مسالک برآن اجماع شده و به صحيحه محمد بن مسلم و منصور از دو امام باقر وامام صادق «عليهما السلام» استدلال شده است. «انهما قالا في رجلين كان لكل واحد منهما طعام عند صاحبه و لا يدري كل واحد منهما كم له عند صاحبه فقال كل واحد منهما لصاحبه: لك ما عندك ولي ما عندي»
قول مشهور میان اصحاب این است که صلح با علم به مقدار یا جهل به آن، دین باشد یاعین ، ارش باشد یا غیر آن صحیح است و در تذکره اجماع علمای شیعه را ذکر کرده و فرقی میان جهل به مقدار در معذور بودن از علم یا نبودن نگذاشته است.1
يصح الصلح على الصلح المعلوم بالكيل و الوزن …صلح بر معلوم با کیل و وزن وشمارش صحیح و بر مجهول در صورت امکان آگاهی یافتن نیز دلالت بر صحت دارد به خاطر نبودن دلیل بر شرط بودن آن در تمام معاوضات به جزاین که اصل و عموم نهی از غرر که ثابت نیست، اقتضای صحیح نبودن صلح را دارد. و با دلیل نفی ضرر صلح را به چیزی که مقدم شد انصراف می دهد ودو عوض باید به رضایت دو طرف باشد در صورتیکه آگاهی از آن امکان پذیر باشدوبا عدم امکان ظاهراً اشکالی در جواز آن نیست. این مسئله در صورت مشاهده کسی است که بر او صلح شده است ودر صورت عدم مشاهده مانند این که بگوید بر تو مصالح کردم بر آنچه که اندازه آن چیز را نمی داند در صحت آن اشکال است. همچنین صلح چیزی که جنس و نوع و وصف آن مجهول است اصل اقتضای عدم صحت را دارد. مانند این که بگوید: بر تو مصالح کردم خانه را بر آنچه که در صندوق است با اینکه معلوم نیست آن تبراست یا خرما و روشن است که با امکان استعلام صحیح نیست و با امکان نداشتن استعلام صحیح است. به خاطر اصل و چیزی که از اخبار عام وخاص بدست می آید. صلح بر مبهم وبرشیئ مطلقاًصحیح نیست. مانند این که بگوید: بر تو مصالح کردم با تو بر چیزی یا طعامی. نه بر چیزی که به علم روشن نمی شود در صورتیکه ضرورت ندارد مانند این که بگوید: بر تو مصالحه کردم به قدری که دیگری به آن مصالحه کرد در حالیکه برآن آگاه نیست. همچنین صحیح نیست بر مجهول نزد یک طرف در حالیکه بر دیگری معلوم است. زمانی که یکی از دو طرف طلبکار دیگری باشد یا با او نزاع داشته باشد به گونه ای که اگر علم داشت به آن راضی نمی شد زیرا صلح در اینجا باطل است چون خوردن مال به باطل می باشد.2
واگر یکی از آن دو علم پیدا کند واجب است به دیگری اعلام کند. و او را به حقش برساند. واگر بدون حق او مصالحه کرد اسقاط بقیه فایده نمی دهد. مگر با علم و رضایت او. روايه ابن أبي حمزه بر این مطلب تصریح دارد. شرط نمی شود که مورد صلح مال باشد بنابر این صلح در قصاص صحیح است اما درحد و تعذیر و تقسیم میان زوجات صحیح نیست.3
اگر مخلوط شود چیزی که برای آن دوست وجهالت ضرری نمی رساند روايه منصور بن حازم و اگر معذوریت به خاطر نبودن پیمانه و عدم وزن کردن در زمان حال باشد و عدم دسترسی باشد صلح جایز است.4 همچنین مشاهده در وزن کردنی ها کافی است.5
لا يصح على مجهول إذا أمكن استعلامه … صلح بر مجهول صحیح نیست زمانی که استعلام آن ممکن باشد. با تعذر از استعلام صلح بر مجهول صلح صحیح است. همچنین صلح جایز است با علم یا جهل دو طرف اگر نزاع در میان باشد وهمچنین اگر یک طرف علم داشته باشد و دیگری را آگاه کند .6
از کلام فقها استنباط مي شود كه لازم نيست مورد صلح از تمام جهات معلوم باشد بلكه علم اجمالى به آن براى صحت صلح كافى مي باشد و به همین دلیلاست كه ماده «216» ق م ميگويد: «مورد معامله بايد مبهم نباشد مگر در موارد خاصه كه علم اجمالى آن كافى است.» اين امر در صورتيست كه دانستن آن ممكن نباشد. چنانكه مقدارى از گندم شخصى با مقدارى از گندم ديگرى مخلوط شود و ندانند چه مقدار از گندم به هر يك از آنان تعلق دارد مثلاً دو خرمن گندم كه نزديك يكديگر جمع‌آورى شده است بوسيله باد سخت مخلوط شود و يا آن كه علم تفصيلى به آن در آن حال ممكن نيست ولى مي توان بعداً آن را معلوم نمود. چنانكه كسى با ديگرى مطابق دفاتر تجارى خود كه در شهر دور دست است و دسترسى به آن نيست محاسباتى دارد كه در زمان عقد صلح مقدار آن را نميدانند ولى ميتوان پس از دسترسى به دفاتر،به وسيلۀ رسيدگى به محاسبه مقدار حقيقى طلب را معين نمود. اما در صورتى كه مورد صلح معلوم نباشد ولى بتوان به سهولت آن را دانست چنانكه دفاتر تجارى در دسترسی است و احتياج به چند ساعت محاسبه داشته باشد، گفته شده علم اجمالى به آن براى صحت صلح كافى نيست. به نظر مي رسد كه بنابر مستنبط از مواد مربوطه بشرائط اساسى صحت معاملات چنين صلحى صحيح نباشد زيرا دليلى كه علم اجمالى را بطور مطلق در مورد صلح كافى بداند موجود نيست .به اين دلیل است كه عده‌اى از فقها تصريح مي نمايند كه مال الصلح بايد مانند مورد تعهدات ديگر مبهم نباشد و چنانكه در مورد صلح است، علم اجمالى به آن براى صحت صلح كافى نمي باشد.

قسمتی از  پايان نامه خانم اعظم خطيري(طلبه مركز تخصصي تفسير و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1.صادق روحانی ، ص196
2. حسن بن جعفر بن خضر نجفى، كاشف الغطاء، أنوار الفقاهة ، چاپ اول، كتاب الصلح ، مؤسسه كاشف الغطاء، نجف اشرف - عراق، 1422 ه‍ ق ص: 1

3.محمدبن مکی عاملی ،الدوس الشرعیه ، ج‌3، ص 330‌
4.همان، ص331‌
5.محمد بن مكىعاملى، شهيد اول، ، غاية المراد في شرح نكت الإرشاد، جلد دوم، ص 231
6.احمد بن محمد اسدى‌، جمال الدين، حلّى،المقتصر من شرح المختصر،ص198

شرح دعاي روز بيست و هفتم ماه رمضان
أَللّـهُمَّ ارْزُقْنى فيهِ فَضْلَ لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ صَيِّرْ اُمُورى فيهِ مِنَ الْعُسْرِ اِلَى الْيُسْرِ وَ اقْبَلْ مَعاذيرى وَ حُطَّ عَنّىِ الذَّنْبَ وَ الْوِزْرَ يـا رَؤُفـاً بِعِـبادِهِ الصّـالِحـينَ.
«خدايا در اين ماه، فضيلت شب قدر را روزيم كن، و كارهايم را از سختى به آسانى برگردان، و پوزشهايم را بپذير و گناهان و وِزرهايم را بريز، اى خداى مهربان نسبت به بندگان صالح خويش».

«قبول عذر و ريزش گناه»

گناه، بار سنگينى است به دوش گنهكار.

«وِزر»، همان بار سنگين گناه است.

«ذنب»، دنباله ها و پيامدهاى اعمال سوء و عواقب معصيت است.

آنچه بال پروازمان را مى شكند و پاى حركتمان را باز مى دارد و توان عروج و صعود را از ما مى گيرد، اين بارهاى سنگين است.

آنكه زير اين بار مانده، توفيق عمل صالح كمتر مى يابد.

آنكه گنهكار است، احساس سنگينى و درماندگى مى كند.

معصيتكار، پاى خود را به «زمين» بسته مى بيند.

يك زنجيرى است، يك زندانى و گرفتار است…

تا توبه نكند، سبكبال نمى شود.

تا عذرخواهى نكند، دلش آرام و سبك نمى شود.

تا به خطا اعتراف نكند، وجدانش آسوده نمى گردد.

تا وزرها و گناهانش بخشوده نشود، قلبش به «اطمينان» نمى رسد.

«نفس مطمئنه» از آن كسى است كه رضاى خدا را جلب كرده باشد.

پس چه بايد كرد؟ چه بايد گفت؟ چه بايد خواست؟

در دعاى امروز مى گوييم:

پروردگار!… عذرها و پوزش هاى مرا بپذير، و گناهانم و بارهاى سنگين و بال گردنم را فرو ريز، آنگونه كه برگهاى زرد پاييزى از درخت ريخته، سبكبال مى شود،

آنچنانكه شاخه ها و شاخكهاى يك نهال و درخت، زده مى شود، تا بهتر رشد كند،

مثل باغى و باغچه اى كه علف هرزه هاى آن را وجين كنند،

توبه ما و توبه پذيرى خدا اينگونه است.

زمينه رشد را زياد مى كند و عوامل مانع رشد و حركت و پويايى را مى زدايد و گِل و لاى ها را از چهره جان مى شويد.

طهارت توبه، اينگونه پاك مى كند.

خدا مهربان است و به بندگانش، رأفت و لطف دارد. دوست دارد كه به درگاهش روى آورده و از او حاجت بخواهند، مى خواهد به هر بهانه اى، گناهان عباد صالح
خويش را، از نامه اعمال بزدايد.

خدا پاك است و پاكى بندگان را طالب است.

خواجه عبداللّه گويد:

«الهى…اگر مجرمم، مسلمانم. اگر گنهكارم، پشيمانم.

اگر عقابم خواهى، مطيع فرمانم و اگر رحمت فرمايى، مستحقّ آنم.

«الهى…اگر تو مرا به «جرم» من بگيرى، من تو را به «كَرَم» تو بگيرم.

كرم تو، از جرم من بيش است.

الهى…فرمودى كريمم، اميد ما بر آن تمام است. و چون گفتى رحيمم، نوميدى بر ما حرام.

«الهى…اگر توبه به بى گناهى است، پس در اين جهان، «تائب» كيست؟!

و اگر به پشيمانى است، پس در جهان، «عاصى» كيست؟!…»

منبع : سيناي نياز ؛ جواد محدثي

شرح دعاي روز بيست و هفتم ماه رمضان
أَللّـهُمَّ ارْزُقْنى فيهِ فَضْلَ لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ صَيِّرْ اُمُورى فيهِ مِنَ الْعُسْرِ اِلَى الْيُسْرِ وَ اقْبَلْ مَعاذيرى وَ حُطَّ عَنّىِ الذَّنْبَ وَ الْوِزْرَ يـا رَؤُفـاً بِعِـبادِهِ الصّـالِحـينَ.
«خدايا در اين ماه، فضيلت شب قدر را روزيم كن، و كارهايم را از سختى به آسانى برگردان، و پوزشهايم را بپذير و گناهان و وِزرهايم را بريز، اى خداى مهربان نسبت به بندگان صالح خويش».

گذار از «مشكلات» به «آسانيها»

رسيدن از «عُسر»، به «يُسر»، از «شدّت» به «فرج»، از «مشكلات» به «آسانيها».

و اين كار خداست كه پس از تحمّل سختيها، مؤمن را به راحت و آسايش برساند، و پس از گذراندن ايام «محنت»، به روزگار «نعمت» برساند، و در دل «شدايد»، برايش فرجى بيافريند. و جريان كلّى سير و صيرورت و «شدن» مسلمان و كارهايش را، رو به آسانى و نجات قرار دهد.

و…البتّه كه قدر «يسر» را، سختى كشيده مى داند.

و…«قدرعافيت، كسى داند كه به مصيبتى گرفتار آيد».

و قدر سلامتى را كسى مى شناسد كه مدّتى رنج بيمارى و انزواى بيمارستان و درد و تب و غم و اندوه را به جان خريده باشد.

فَإنَّ مَعَ العُسرِ يُسراً، اِنَّ مَعَ العُسرِ يُسراً…»[1]

آرى…هرجا كه گنج هست، رنج هست، و آنجا كه درّ شاهوار است، نهنگ مردمخوار است…

[1] ـ انشراح، آيه 4 و 5.
منبع : سيناي نياز ؛ جواد محدثي

شرح دعاي روز بيست و هفتم ماه رمضان

أَللّـهُمَّ ارْزُقْنى فيهِ فَضْلَ لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ صَيِّرْ اُمُورى فيهِ مِنَ الْعُسْرِ اِلَى الْيُسْرِ وَ اقْبَلْ مَعاذيرى وَ حُطَّ عَنّىِ الذَّنْبَ وَ الْوِزْرَ يـا رَؤُفـاً بِعِـبادِهِ الصّـالِحـينَ.
«خدايا در اين ماه، فضيلت شب قدر را روزيم كن، و كارهايم را از سختى به آسانى برگردان، و پوزشهايم را بپذير و گناهان و وِزرهايم را بريز، اى خداى مهربان نسبت به بندگان صالح خويش».

در كمين لحظه هاى نورانى

سعدى گفته است:

«شبها اگر همه «قدر» بودى، شبِ قدر، بى قدر بودى.»[1]

پس، برقى مى جهد، خورشيدى مى تابد، چهره افقِ دلها و انديشه ها، روشن مى شود، و جلوه الهى، يك لحظه، بر «زمان» مى تابد.

بايد آن «لحظه نورانى» را درك كرد. لحظه اى كه داراى فضيلت بسيار است. شبى كه از هزار ماه برتر است، «ليلة القدر»ى كه در اثر انتباه، هشيارى، بصيرت، خودآگاهى، زمان آگاهى و…بسيار سرنوشت ساز است و سرنوشت و مقدّرات مردم، در شب قدر، معيّن و معلوم مى گردد.

مگر اقبال، چندبار به در خانه انسان مى آيد؟

مگر در سال، چند شب قدر و سرنوشت آفرين داريم؟!

مگر چه قدر فرصت طلايى و استثنايى فراهم مى شود كه خدا تصميم مى گيرد كه رحمت عام و كرم گسترده خود را شامل حال بندگان كند؟!

شبى كه فرشتگان، فوج فوج، از آسمان فرود مى آيند، و حامل رحمت الهى و بركات آسمانى و خيرات فراوان و فيض هاى سرشارند، شبى كه قلب ماه رمضان است.[2]

حيف است كه ماه رمضان بگذرد، و بى بهره بمانى و در ماه رمضان، از فيض شب قدر، محروم باشى.

حيف اگر در شب قدر، «قدر» خود نشناسى…

شب قدر، مشعلى است فراراه. طوفانهايى هم مى وزد.

اين چراغ افروخته در رهگذر باد، اگر مورد غفلت قرار گيرد، برقش خاموش مى شود و آن «لحظه نورانى» كه در كمينش بودى، گم مى شود و باز در ظلمت هاى «گناه» و «خودپرستى» و «روزمرّگى» و «غفلت» و «نفس امّاره» و… ـ ظُلُماتٌ بَعضُها فَوقَ بَعضٍ ـ

امّا اگر چشم بصيرت دل را به روى آن نورانيت «ليله القدر» گشوده باشى، شبت، روشن تر از روز خواهد شد و لحظه هاى ساكتت، گوياى هزاران نجواى عاشقانه…

فقط «تنبّه» لازم است و بيدار دلى و هشيارى!

به قول خواجه عبداللّه انصارى: ـ در مقالات ـ

«تجلّى حق، ناگاه آيد، امّا…بر دل آگاه آيد.»

به فرموده پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:

«شَهرُ رَمَضان سَيِّدُ الشُّهُورِ وَلَيلَةُ القَدرِ سَيِّدَةُ اللَّيالى.»[3]

ماه رمضان سرور ماههاست و شب قدر، سرور شب ها.

هركه آيين سرورى و سالارى و قرب خدا جويد نبايد غافلانه عمر بگذراند.

براى درك فضيلت ليلة القدر، بصيرت و هشيارى و مراقبت لازم است، تا به فضلهاى اين ايّام و ليالى دست يافت. توفيق براى «توبه»، خود يكى از بزرگترين فضيلتهاى اين ماه مقدّس است.

[1] ـ گلستان، باب هشتم.

[2] ـ امام صادق عليه السلام: قلبُ شهرِ رمضانَ ليلةُ القدر شهراللّه ، ص 404.

[3] ـ شهراللّه ، ص 35.
منبع : سيناي نياز ؛ جواد محدثي

أَللّـهُمَّ ارْزُقْنى فيهِ فَضْلَ لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ صَيِّرْ اُمُورى فيهِ مِنَ الْعُسْرِ اِلَى الْيُسْرِ وَ اقْبَلْ مَعاذيرى وَ حُطَّ عَنّىِ الذَّنْبَ وَ الْوِزْرَ يـا رَؤُفـاً بِعِـبادِهِ الصّـالِحـينَ.
«خدايا در اين ماه، فضيلت شب قدر را روزيم كن، و كارهايم را از سختى به آسانى برگردان، و پوزشهايم را بپذير و گناهان و وِزرهايم را بريز، اى خداى مهربان نسبت به بندگان صالح خويش».