سوره انسان آیه 3
تعبیر به «إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً» بر دو نکته دلالت دارد:
نکته اول اینکه: مراد از سبیل، سنت و طریقه‏اى است که بر هر انسانى واجب است که در زندگى دنیائیش آن را بپیماید، و با پیمودن آن به سعادت دنیا و آخرت برسد، که این‏ سبیل او را به کرامت زلفى، و قرب پروردگارش سوق مى‏دهد، کرامتى که حاصلش دین حق است که نزد خداى تعالى همان اسلام است.
این را گفتیم تا روشن گردد اینکه بعضى از مفسرین (روح المعانى، ج 29، ص 153) سبیل را به راه بیرون شدن انسان از رحم تفسیر کرده‏اند تفسیر صحیحى نیست.
نکته دوم- که این تعبیر بر آن دلالت دارد- این است که: آن سبیلى که خدا بدان هدایت کرده سبیلى است اختیارى، و شکر و کفرى که مترتب بر این هدایت است، در جو اختیار انسان قرار گرفته، هر فردى به هر یک از آن دو که بخواهد مى‏تواند متصف شود، و اکراه و اجبارى در کارش نیست، هم چنان که در جاى دیگر فرمود: «ثُمَّ السَّبِیلَ یَسَّرَهُ» (عبس/20) و اینکه در آخر سوره فرموده: «فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى‏ رَبِّهِ سَبِیلًا وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ» (انسان/29 و 30) مى‏فهماند آنچه از بنده وابسته به اراده خداى تعالى است مشیت بنده است، نه عمل بنده، که مورد مشیت خود بنده است، پس این آیه هم نمى‏خواهد تاثیر مشیت بنده در عمل او را نفى کند، که مکرر در این کتاب به این نکته اشاره کرده‏ایم.
منبع : ترجمه المیزان، ج‏20، ص: 195 و 196