هو الذي انزل من السماء ماءً فاخرجنا به نبات كل شيء فاخرجنا منه خَضِراً نخرج منه حباً متراكبا و من النّخل من طلعها قنوان دانية و جناتٍ من اعناب والزّيتون والرّمان مشتبهاً و غير متشابه انظروا الي ثمره اذا اثمر و ينعه انّ في ذلكم لايات لقوم يؤمنون:[1]

 اوست كه فرو فرستاد آبي از آسمان، و پديد آورديم با آن رويش هر گياه را، پس پديد آورديم از آن (گياه) سبزه و سبزگي را كه در ميآوريم ازآن دانه را سوار برهم، و از نخل (پديد ميآوريم) از شكوفهاش خوشههائي با دانههاي (پرو) نزديك بهم، و (به وجود آورديم) باغهائي از گونههاي انگور و زيتون و انار همگون و غير همگون، تماشا كنيد بر ميوهاش آنگاه كه ثمر دهد و به رسيدن نو برش، براستي در اين (طبيعت) شما آيههائي هست براي مردمي كه در پي ايمان هستند.

 انّ في خلق السّموات و الارض واختلاف الليل و النّهار والفلك الّتي تجري في البحر بما ينفع النّاس و ما انزل الله من السّماء من ماء فاحيا به الارض بعد موتها و بثّ فيها من كل دابّة و تصريف الرياح و السّحاب المسخّر بين السّماء والارض لايات لقوم يعقلون:[2]

 در آفرينش آسمان و زمين، و در رفت وآمد شب وروز، و آن كشتي كه در دريا در جهت منافع مردم شناور است، و آن چه فرو فرستاد ازآب آسماني و زنده كرد به آن زمين را پس ازآنكه اثري از حيات در آن نبود، و پخش كرد در آن هر گونهاي از جنبندگان را، و در گردانيدن بادها، و در ابرهاي گماشته شده ميان آسمان و زمين، آيههائي هست براي مردمي كه اهل انديشه و خردورز باشند.

 و في الارض قطع متجاورات و جنّات من اعناب و زرع و نخيل صنوان و غير صنوان يُسقي بماء واحد و نفضّل بعضها علي بعض في الاُكُل انّ في ذلك لايات لقوم يعقلون:[3]

 و در زمين تكّههاي همجوار هست و باغها و كشتزارها و نخلستانها همگون و غير همگون (كه با همه تفاوتهاي شان) از يك نوع آب مشروب ميشوند، و برتري دادهايم برخي از آنها را از جهت ارزش غذائي ميوه و محصولش، براستي در اين (محيط زيستي كه براي شما فراهم كردهايم) آيههائي هست براي مردم خردگرا.

خلق السّموات بغيرعَمَد ترونها واَلقي في الارض رواسي ان تميد بكم و بثّ فيها من كلّ دابّة و انزل من السّماء ماءً فانبتنا فيها من كلّ زوج كريم:[4]

 آفريد آسمانها را بدون ستوني كه شما آن (ستون) را مشاهده كنيد، و برانداخت بر زمين صخرههاي ضخيم و بلند (قشر سنگي زمين) را تا روان و لرزان نشود براي شما (سخت ومحكم باشد در زير پايتان) و پخش كرد در زمين از هر جنبندهاي (حشرات، خزندگان، چهارپايان و انسان)، ونازل كرديم از آسمان آب و رويانديم در زمين از هر جفت نيكو با بهره.

 و جعلنا فيها جنّات من نخيل واعناب و فجّرنا فيها من العيون ـ لياكلو من ثمره و ما عملته ايديهم افلا يشكرون ـ سبحان الّذي خلق الازواج كلّها ممّا تنبت الارض و من انفسهم و ممّا لا يعلمون:[5]

 و قرار داديم در زمين باغهاي طبيعي (جنگلهائي) از نخلستانها و تاكستانها، و شكافتيم در زمين چشمهها را ـ تا تغذيه نمايند از ميوههاي آن و (نيز باغهائي كه) خودشان با دست خودشان به عمل ميآورند، آيا پس سپاسگزاري نخواهند كرد؟ پاك و منزه است خداوندي كه آفريد همه جفتها را از روئيدنيهاي زمين و نيز خود انسانها و از آن چه دانش آن را ندارند.

 والارض مددناها والقينا فيها رواسي وانبتنا فيها من كل زوج بهيج:[6] و زمين را برگسترانيديم و برانداختيم بر روي آن صخرههاي ضخيم و بلند (قشر سنگي زمين) و رويانيديم در آن از هر جفت بهجتآور و نشاط انگيز.

 و هو الّذي انشأ جنّات معروشات وغير معروشات و النخل والزّرع ومختلفاً اُكلُه و الزّيتون متشابهاً و غير متشابه كلوا من ثمره اذا اثمر واتوا حقّه يوم حصاده ولا تسرفوا انّه لا يحبّ المسرفين:[7]

 و اوست خدا كه پديد آورد باغها (اعم از باغ جنگلي و كاشته شده به دست بشر) دارگاهي و غير دارگاهي، و نخل و كشتزار را با تفاوت طعم و تفاوت ارزش غذائي، و زيتون را، انواع همگون و غير همگون، بخوريد از محصولش آنگاه كه ثمر دهد، و حقوق اجتماعي آن را در وقت محصول برداري بپردازيد، و اسراف نكنيد زيرا خداوند زيادهروان را دوست ندارد.

نكتههائي از آيههاي بالا:

1ـ فقط چند آيه به عنوان نمونه ارائه گشت.

2ـ طبيعت و آن چه در آن است هم بنفسه و هم به عنوان محيط زيست، آية وجود و قدرت خداوند است.

3ـ طبيعت به عنوان محيط زيست با توجه به «بَهيج بودن» و نشاط انگيزياش نيزآيه وجود و قدرت خداوند است.

4ـ اين آيهها گاهي اصل پيدايش حيات گياهي و جانداري را در نظر دارند وگاهي به جريان حيات نباتي و حيواني جاري در روي زمين توجه ميكنند.

5ـ قرآن وجود هر بوته، درختچه و درخت را هم در شكل طبيعي و جنگلي و هم در شكل باغ و بوستان و كشتزار، بدون استثنا نعمت ميداند و منت آنها را برگردن بشر ميگذارد و همچنين هر نوع جنبنده ازحشره تا فيل و از ويروس و باكتري تا كرگدن، همه رابراي زندگي لازم و ضروري معرفي ميكند.

6ـ وقتي اين آيهها از نظر مطالعه كننده قرآن ميگذرد ذهن را به امور اساسي مهم متوجه ميكند: آغاز پيدايش جهان و چگونگي آن، جريان كيهان وكهكشانها، شب و روز، تاريخ پيدايش ماده وجهان، تاريخ پيدايش كره زمين، چگونگي پيدايش قشر سنگي زمين، پيدايش خاك، پيدايش نباتي و حيواني، جنبندگان اوليه، مهمتراز همه آيا ابتدا غذا پيدايش يافته سپس جاندار نباتي و حيواني يا برعكس؟ ـ ؟ زيرا وجود مواد غذائي بدون حضور گياه و حيوان در يك كره محال است و نيز وجود جاندار نباتي و حيواني بدون مواد غذائي نيز محال است. و محالتر ازهر دو پيدايش حيات در ماده است ولي اين محالهاي علمي عملاً امكان فلسفي يافتهاند. و دهها پرسش ديگر از آن جمله: انسان چگونه پيدايش يافته؟ مسأله فيكيسم و ترانسفورميم درمورد انسان، پيدايش زبان، وحدت يا كثرت ريشهاي زبان، و منشأ اخلاق، منشأ جامعه و…

7ـ اسراف و زيادهروي و تباه كردن مواهب طبيعت، ممنوع.

8ـ خداوند اسراف كاران و تباهگران مواهب محيط زيست را دوست ندارد.

9ـ تصرف درطبيعت و ايجاد محيطهايي مانند باغكاري كشاورزي هم جايز و هم مورد تشويق واقع شده حتي خود همين توانهاي بشري و همين محصولات نيز آيه وجود و قدرت خدا معرفي شده است.

10ـ گياهان معروش، نيازمند به «دار» مانند: نيلوفر، تاك مو و انواع پيچندهها، و گياهان ايستا مانند چنار و ساير درختان و بوتهها، نيز به عنوان سمبلهاي زيبائي و تأمين كننده سلامت و ايمني جان وروان و نشاطآور، ذكر شدهاند. يعني در آيهها نيازهاي مادي و اقتصادي و روحي و رواني با عناصري اساسي از زيباشناختي، در كنار هم در يك افق قرار دارند.

11ـ طبيعت، كتاب تكوين و دفتر آيههاي مشهود و محسوس خداست. و محيط زيست موطن رفاه و منبع تأمين نيازهاي بشر و مجموع انداموارة آن مادر مهربان بشر و گهواره انسان است.

منبع: كتاب دانش ايمني در اسلام،نويسنده:مرتضي رضوي،پاييز 1379،ص9

[1]ـ سوره انعام، آيه 99
[2]ـ سوره بقره، آيه 164.
[3]ـ سوره رعد، آيه 4.
[4]ـ سوره لقمان، آيه 10.
[5]ـ سوره يس، آيه 34 ـ 36.
[6]ـ سوره ق،آيه 7.
[7]ـ سوره انعام، آيه 141.