روزی هارون الرشید به وزیر خود، علی بن یقطین، هدایای گرا ن قیمتی بخشید که یکی از باارزش ترین آنها، لباسی طلاکاری شده بود. از آنجا که وزیر، علاقه شدیدی به امام کاظم(ع) داشت، این هدیه فاخر را به خدمتکار خود داد تا به امام برساند و به او تقدیم کند.

امام هدیه را گرفت، ولی در فرصتی مناسب آن را به دست کس دیگری پس فرستاد و به علی بن یقطین سفارش کرد لباس را نزد خود نگه دارد. وزیر از این کار امام ناراحت شد، ولی لباس را در صندوقچه ای گذاشت.

مدتی از آن ماجرا گذشت و وزیر، خدمتکارش را به سبب نافرمانی از خانه بیرون کرد. خدمتکار که از راز شیعه بودن علی بن یقطین باخبر بود، به قصر هارون رفت و گفت که وزیر خائن تو اموال و خمس شیعیان را به موسی بن جعفر می رساند.

هارون وزیر را خواست و آن هدیه را طلب کرد. علی بن یقطین پاسخ داد: چون آن لباس، هدیه مخصوص خلیفه بود، آن را عطرآگین کرده و در بقچه ای در خانه گذاشته ام و هرازگاهی به آن نگاه می کنم. هارون گفت: لباس را بازگردان.

وزیر به یکی از غلامانش دستور داد به منزل برود و آن هدیه را بیاورد. بعد از آمدن غلام و آوردن لباس، خشم هارون الرشید فروکش کرد و هدیه دیگری به علی بن یقطین بخشید و دستور داد آن خدمتکار خبرچین را هزار تازیانه بزنند. وقتی تازیانه زدن به نیمه رسید، خدمتکار جان داد. هارون رو به وزیر گفت: دیگر هیچ گزارش خلافی را در مورد تو نخواهم پذیرفت. [1]

1.الارشاد فی معرفة حجج الله، قم، واحد تحقیق مؤسسه آل البیت، 1413، چ 1، ص 225.

قرآن کریم، همیشه همدم تنهایی ها و مونس خلوت امام کاظم(ع) بود. قرآن را بهتر و خوش نواتر از هرکس می خواند و وقتی به خواندن قرآن مشغول بود، اندوهگین می شد، آن گونه که هرکس تلاوت او را می شنید، می گریست. حفص می گوید: «امام کاظم(ع) وقت تلاوت قرآن، گویا با مخاطبی گفت گو می کند».[1]

1.پیشوایان هدایت، باب الحوائج امام موسی کاظم(ع)، ص36

لاتَمْنِحُوا الْجُهّالَ الْحِکْمَةَ فَتَظْلِمُوها، وَ لا تَمْنَعُوها أهْلَها فَتَظْلِمُوهُمْ.[1]

حکمت را به افراد نادان نیاموزید؛ زیرا به آن ستم می کنید و از اهلش دریغ ندارید که به آن ستم روا داشته اید.

عَلَیْکَ بِالرِّفْقِ، فَأِنَّ یُمْنٌ وَ الرِّفْقَ شَوْمٌ اِنَّ الرِّفْقَ وَ الْبَّرَ و حُسْنَ الْخَلْقَ یَعمُرُ الدِّیارَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْق. [2]

نرم خو و ملایم باش؛ زیرا نرمش، نیکو و کج خلقی، شوم و مذموم است، به درستی که نرمش و نیکوکاری و خوش اخلاقی، خانه را آباد می کند و بر روزی می افزاید.

فضلُ یُتَقَرَّبُ به العبدُ الی اللهِ بعدَ المعرفة بِه الصلاةٌ و برُّ الوالدینِ و ترکُ الحسِد و العجبِ و الفخر. [3]

برترین چیزی که بنده به وسیله آن به خداوند نزدیک می شود، پس از شناخت خدا نماز و نیکی به پدر و مادر و ترک حسد و خودپسندی و تکبر است.[4]

من لَمْ یَکنْ لهُ من نفسِهِ واعظٌ تَمَکَن منهُ عَدّوهُ. [5]

هرکس در وجودش پنددهنده ای نداشته باشد، دشمنش بر او مسلط می شود.

اذا وَعَدتُمُ الصبیانَ فَفوا لهم، فاِنّهم یَرَونُ اَنَکم الذین ترزقونهم، انّ الله عزوجلَ لیس یغضِبُ یشیءِ کغضبه النّساء و الصبیان. [6]

وقتی به کودکان وعده ای دادید، وفا کنید؛ زیرا می پندارند شما روزی دهنده آنها هستید. خداوند برای هیچ چیز به اندازه تجاوز به حقوق زنان و کودکان خشمگین نمی شود.

ایاک و الضجر و الْکَسَلَ، فاِنهما یَمَنعانِ خطَّک من الدنیا و الاخرة.[7]

از سستی و بی حوصلگی بپرهیز؛ زیرا این دو خصلت، تو را از بهره وری از نعمت های دنیا و آخرت باز می دارد.

[1]. جواد قیومی اصفهانی، صحیفه امام کاظم(ع)، دفتر نشر اسلامی، 1381، چ 1، ص 452.

[2]. همان.

[3]. همان، ص 455.

[4]. همان، ص 456.

[5]. همان، ص 462.

[6]. همان، ص 464.

[7]. همان، ص 472.

امام باقر عليه‏ السلام :
يَأْتى عَلَى النّاسِ زَمانٌ يَغيبُ عَنْهُمْ اِمامُهُمْ فَيا طُوبى لِلثّابِتينَ عَلى اَمْرِنا فى ذلِكَ الزَّمانِ؛
زمانى بر مردم مى ‏آيد كه امام و پيشواى آنان غيبت مى‏ كند، پس خوشا به حال كسانى كه در آن زمان بر فرمان ما استوار و ثابت قدم باشند.

بحارالأنوار: ج 52، ص 145

برتری مذهب تشیع نسبت به سایر مذاهب به جهت “حق” بودن آن است، و دین حق در هر دوره ای منحصراً فقط یک دین است. خدای متعال در هر برهه ای دارای یک شریعت است و هر دین غیر از آن یا از اساس باطل و دروغ است و یا منسوخ و منقرض.

تعدد ادیان الاهی و مذاهب آسمانی که تاکنون بر بشریت نازل گردیده، تعدد طولی است نه عرضی، بدین معنا که دین جدید ناسخ و مکمل دین پیشین است و با آمدن دین جدید تاریخ مصرف دین قبلی منتفی و از رسمیت می افتد و جای خود را به دین جدید می دهد و بر همه لازم است که از آیین جدید پیروی نمایند و به آن ایمان بیاورند. برای همین در متون مقدس و نصوص دینی، از کسانی که به دین جدید ایمان نمی آورند، به عنوان “کافر” یاد می شود.

اسلام آخرین و کامل ترین دین است که برای بشر فرستاده شده و خداوند دینی جز اسلام را نخواهد پذیرفت. “ان الدین عندالله الاسلام"؛ بدون تردید دین در نزد خدا فقط اسلام است. “و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه"؛ هر کس آیینی جز اسلام را برگزیند از او پذیرفته نخواهد شد.

الدر المنثور ، سیوطی ، تفسیر سورة البریة ، آیه : ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات ، اولئک هم خیر البریه…

براي خلق و خوي رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) مي‏بايد سهمي اساسي در کار نشر دعوت او در نظر گرفته شود. ويژگيهاي اخلاقي آن حضرت تا اندازه‏اي است که مي‏توان او را يک اسوه تمام عيار اخلاق انساني در حد بسيار بالا دانست. بايد توجه داشت که خلق و خو به مقدار زيادي، خصيصه‏ اي فردي و تا اندازه‏ اي لطف الهي است. علاوه بر آن بايد به اين رسالت ويژه رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) نيز اشاره کرد که «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق‏». جذبه پيامبر ( صلی الله علیه و آله ) در جذب دوستان فراوان او و نيز عامه مردم مکه و بعدها مدينه، بخوبي در روايات تاريخي منعکس شده است. اما قبل از آن، صراحت قرآن بهترين شاهد اين امر است: «و تو راست خلقي عظيم[انک لعلي خلق عظيم]». «به سبب رحمت خداست که تو با آنها اين چنين خوشخوي و مهربان هستي، اگر تند خو و سخت دل مي‏بودي از گرد تو پراکنده مي‏شدند.» به همين دليل است که خداوند از او مي‏خواهد با رويي گشاده پذيراي نومسلمانان باشد: «چون ايمان‏آوردگان به آيات ما، نزد تو آمدند، بگو: سلام بر شما، خدا بر خويش مقرر کرده که شما را رحمت کند» و فرمود: در برابر مؤمنان فروتن باش‏» بيشترين توصيفات موجود از رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) از امام علي عليه السلام يار ديرين آن حضرت است، آن که نگاهي نافذ داشت و دوست و برادر را بهتر از هر کس ديگري مي‏ شناخت: «رسول الله نه زياده از معمول بلند بود و نه زياده از معمول کوتاه، بلکه ميانه بالا بود. مويش نه بسيار مجعد بود و نه بسيار صاف بي‏شکن، بل چين و شکني اندک و دلپذير داشت. چهره‏اش نه لاغر بود و نه فربه بل چهره‏اي مدور داشت با رنگي سفيد مايل به سرخي. چشمانش سياه و مژگانش برگشته بود. درشت استخوان بود و گشاده سينه، بدنش را موي اندک بود و تنها روي سينه‏اش مويي تنگ داشت. دستها و پاهايش زمخت مي‏نمودند با انگشتاني مايل به ستبري. چون راه مي‏رفت محکم و استوار مي‏رفت و چنان پاي از زمين برمي‏کند که گويي از بلندي به پستي مي‏آمد. چون مي‏خواست به کسي روي کند سر بر نمي‏گردانيد که با تمام بدن به سوي او برمي‏گشت. دليرترين آنها و راستگوترينشان بود و به عهد خود سخت پايبند. از همه مردم زبانش نرمتر بود و در معاشرت از همه بهتر.

بيهقي و شامي و ديگران بسياري از اين قبيل گزارشات را که مربوط به قيافه و قامت رسول خداست گردآوري کرده ‏اند که اينجا محل ذکر آنها نيست.

علي ( علیه السلام ) در باره خلق اجتماعي او مي‏گويد: «کسي که براي نخستين بار او را مي‏ديد، هيبتش او را مي‏گرفت; هر کسي با او معاشرت مي‏کرد دوستي‏اش را به دل مي‏گرفت. آنگاه که به اصحابش مي‏نگريست، لحظات نگاه را به تساوي ميانشان تقسيم مي‏کرد; وقتي به کسي دست مي‏داد پيش از او دست خويش را باز نمي‏کشيد همچنانچه صورتش را از او برنمي‏گرداند مگر آن که او برگرداند. او چهره‏اي گشاده داشت. تندخو و ملامت‏گر و فحاش و مزاح نبود. سيره او ميانه‏روي، سنت او هدايت و رشد، سخنش معيار حق و حکمش عدل بود.

يکي ديگر از اصحاب رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) مي‏گويد: هيچ کس را نديده که بيش از رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) بر لبانش تبسم باشد. و ابو سفيان که پس از مسلمان شدن رفتار اصحاب را با رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) ديد گفت: «ما رايت قوما قط اشد حبا اصحابهم من اصحاب محمد له‏»; «تاکنون نديده بودم که کساني صاحب خويش را آن اندازه که اصحاب محمد ( صلی الله علیه و آله ) او را دوست مي‏دارند، دوست داشته باشند.». امام حسين ( علیه السلام ) نيز به نقل از پدرش رفتار رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) را با مردمي که با او کاري داشتند به خوبي و زيبايي توصيف کرده است که چگونه به مردم نيازمند مي‏رسيد و از آنان مي‏خواست تا نياز کسي را نيز که نمي‏تواند خود را به او برساند، به او برسانند. رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) جز وقتي را که براي خدا و خانواده گذاشته بود، هيچ چيزي را ذخيره نکرده و هميشه در اختيار مردم بود. آن حضرت دائما در پي تاليف قلوب مردم تلاش مي‏کرد (يؤلفهم و لا ينفرهم). بزرگ هر قومي را آرام مي‏کرد و او را بر آنان سروري مي‏داد. از احوال اصحاب خويش تفقه مي‏کرد و از آنچه ميان مردم مي‏گذشت مي‏پرسيد (يتفقد اصحابه و يسال الناس عما في الناس). نيکوکاري را تحسين ]مي‏کرد و کار زشت را سبک مي‏شمرد. آن حضرت ميانه‏روي را حفظ مي‏کرد، از حق[گويي کوتاهي نمي‏کرد و کوتاهي در حق‏گويي را روا نمي‏شمرد. همراهانش از بهترين مردم بودند و بهترين آنان نزد او، ناصح‏ترينشان بود و برترين آنان نزد او، نيکوکارترين آنها. او جز بر ذکر خدا قيام و قعود نداشت; درمجلسي که مي‏نشست حق همه همنشينان را حفظ مي‏کرد; به گونه‏اي که همنشين او، دوستدارتر از او بر خود نمي‏شناخت (و بر آن بود که پيامبر ( صلی الله علیه و آله ) نهايت علاقه را بدو داشته و حتي بر ديگران ترجيحش مي‏دهد). باهر کسي که بدو نيازي داشت آنقدر مي‏نشست تا او برخيزد; کسي که چيزي از او مي‏خواست جز با برآوردن نياز او يا سخني نيکو، او را باز نمي‏گرداند. او در حق، برابر مردم پدري مي‏کرد و همه در برابرش در حق بودند; مجلس او مجلس حکمت و حيا و صبر و امانت بود; صدايي از آن بر نمي‏خواست. بر خورد او با مردم نرم و نيکو بود; از آنچه بدان علاقه‏اي نداشت خود را به تغافل مي‏زد; از هيچ کس عيبجويي نکرده و کسي را ملامت نمي‏نمود. رسول خدا نيکوترين مردم، بخشنده‏ترين و شجاع‏ترين آنان بود. يکي از اصحاب گويد: وقتي نزد او از دنيا سخن مي‏گفتيم با ما همراهي مي‏کرد وقتي سخن از آخرت بود در آن باره با ما سخن مي‏گفت و زماني نيز که سخن از طعام بود چنين مي‏کرد. و عايشه مي‏گفت: «کان خلقه القرآن‏»، و اين که هرگاه سخن مي‏گفت تبسم بر لبانش بود.

اينها نمونه‏ هايي از برخورد رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) با اطرافيان بود. اکنون مي‏توان آن سخن خداوند را که فرمود: اگر تندخو بودي مردم از گردت پراکنده مي‏شدند، بهتر درک کرد.

دکتر علی حق شناس استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها