ولایت به معنای تصرفاتی که پدر بر فرزندان خود می کند که این تصرفات با سرنوشت فرزندان ارتباط پیدا می کند ، از موضوعاتی است که اصل آن از طرف فقهای شیعه واهل سنت پذیرفته شده ولی حد ومرز آن به وضوح مشخص نشده ودر حدود آن اختلاف نظر وجود دارد ولیکن در این مسأله اتفاق نظر وجود دارد که ولایت بر کودک از آن پدر وجد پدری است ودرصورت فقدان اولیای قهری، وصیِ منصف باز طرف آنان ولیّ طفل است که البته ولی دارای شرایطی است از جمله اینکه مسلمان باشد وسفیه ودیوانه نباشد وبر اساس نظریه های فقهی دامنه ی ولایت پدر بر دختر ، فراتر از دامنه ی آن درباره ی پسر است. ولایت برفرزند، براى پدر نسبى وجدّ پدرى در مواردى ثابت است. برخى ازاین موارد در ذیل مورد اشاره قرار می گیرد.

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

از دیگر حقوق والدین وفرزندان ، وجوب انفاق بر آنهاست . در کتب فقهی ،انفاق بر پدر ومادر وپدران ومادران آنها اگرچه بالاتر روند وبر اولاد وفرزندان آنها اگرچه پایین تر روند واجب است وتفاوتی هم نمی کند که مرد باشند یا زن، صغیر باشند یا کبیر ،مسلمان باشند یا کافر ولی در غیر این دو گروه ، واجب نیست بلکه ، به خصوص در مورد اقارب ، انفاق بر آنها واجب نیست بلکه مستحب است. البته در وجوب انفاق بروالدین، فقر واحتیاج آنها شرط است لذا بر کسی که فعلاً قدرت بر تأمین معاش داشته باشد انفاق واجب نیست اگر چه روزی سالش را نداشته باشد. همچنین در وجوب انفاق بر والدین قدرت واستطاعت شخص انفاق کننده، بر نفقه ی خود وهمسرش شرط است .1

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1. امام خمینی ،تحریر الوسیله،ج3 ، چاپ 16 ، قم ،دفتر انتشارات اسلامی ،1378 ، ص569

چنانکه پیش از این بیان شد در هر مکتب فکری جایگاهی که برای هر فرد تعریف می شود با حقوقی که برای او وضع می شود ارتباط مستقیم دارد لذا قبل از بررسی حقوق فردی واجتماعی باید جایگاهی که برای آن فرد در آن آیین تعریف شده مورد بررسی قرار گیرد.
اما در قرآن مجيد تاكيد بررعايت حقوق پدر و مادر كرارا آمده است، وذكر نيكى به پدر و مادر را، بلافاصله بعد از مبارزه با شرك وقبل از دستورهاى مهمى همانند تحريم قتل نفس،واجراى اصول عدالت ذکر میکند، همه ی اینها دليل براهميت فوق العاده حق پدروما در دردستورهاى اسلامى است اما سفارش نسبت به فرزندان كمتر ديده مى‏شود جز در مورد نهى ازكشتن فرزندان كه يك عادت شوم وزشت، درعصرجاهليت بوده است اين به خاطر آن است كه پدر و مادر به حكم عواطف نيرومند شان كمتر ممكن است فرزندان را به دست فراموشى بسپارند، درحالى كه زياد ديده شده است كه فرزندان، پدر و مادر را مخصوصا به هنگام پيرى و ازكار افتادگى فراموش مى‏كنند، واين دردناكترين حالت براى آنها و بدترين ناشكرى براى فرزندان محسوب مى‏شود.
‏ولیکن، در رابطه با فرزندان ،قرآن باتعابیر مختلفی ازفرزند یاد میکند، ازی کسو، فرزند نعمتی است که زمینه ی شکرگذاری انسان در برابر خداوند را فراهم می کند و نزدیکی به آنها اگر به انگیزه ی تقویت برای عبادت وانجام وظیفه باشد، دراینصورت دارای ارزش است.
از نگاه قرآن فرزند ابتدائاٌ رزق است چنانچه می فرماید: به یقین آنها که فرزندان خود را از جهل ونادانی کشتند، گرفتارخسران شدند؛ زیراآنچه را خدابه آنان روزی داده بود برخودتحریم کردند . ولی برای عده ای ازمردم فرزند صرفاً زینت و وسیله ای برای تفاخر است چنانچه می فرماید :«مال و فرزند زینت زندگی دنیاست.»1

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1. . انعام /140

از جمله سفارشات اخلاقی قران به هر یک از زوجین كه آيه ی 32 سوره ی اسراء به آن اشاره مى‏كند ، مساله ی پرهیز از زنا و عمل منافى عفت است آیه ی شریفه می فرماید :” نزديك زنا نشويد چرا كه عمل بسيار زشتى است و راه و روش بدى است” .
قرآن در اين بيان كوتاه به نكته ای مهم اشاره می کند؛نمى‏گويد زنا نكنيد، بلكه مى‏گويد به اين عمل شرم‏آور نزديك نشويد، اين تعبير علاوه بر تاكيدى كه در عمق آن نسبت به خود اين عمل نهفته شده، اشاره لطيفى به اين است كه آلودگى به زنا غالبا مقدماتى دارد كه انسان را تدريجا به آن نزديك مى‏كند، چشم‏چرانى يكى از مقدمات آن است، برهنگى و بى حجابى مقدمه ديگر، كتابهاى بدآموز و” فيلمهاى آلوده” و” نشريات فاسد” و” كانونهاى فساد” هر يك مقدمه‏اى براى اين كار محسوب مى‏شود. همچنين خلوت با اجنبيه (يعنى بودن مرد و زن نامحرم در يك مكان خالى و تنها) عامل وسوسه‏ انگيز ديگرى است.
بالآخره ترك ازدواج براى جوانان، و سختگيريهاى بى دليل طرفين در اين زمينه، همه از عوامل” قرب به زنا” است كه در آيه فوق با يك جمله كوتاه همه آنها را نهى مى‏كند، و در روايات اسلامى نيز هر كدام جداگانه مورد نهى قرار گرفته است .1

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1. ناصر مکارم شیرازی ،همان ،ج‏12 ،ص 103

در آیات عدیده ای از قرآن سفارش به معاشرت نیکو با زنان کرده است ومی فرماید: باهمسرانتان به طور شایسته رفتار کنید حتی اگر ازآنها کراهت دارید . و هيچ گاه به خاطر زيان رساندن و تعدّى كردن، آنها را نگاه نداريد! و كسى كه چنين كند، به خويشتن ستم كرده است و در صورتی که نتوانستید با آنها به نیکویی زندگی کنید وبا خوبی از آنها نگهداری کنید ، با خوبی جلویشان را باز گذارید وبا هدیه ای مناسب آنها را بهره مند سازید وبه طرز شایسته ای رهایشان کنید . از امام صادق عليه السّلام در مورد حقوق زن بر همسرش سئوال شد؟ حضرت بعد از سفارش به پرداخت نفقه ی زوجه فرمود، از جمله حقوق زن ،این است که اگر خطائى از او سرزد بر وى ببخشد. همچنین ایشان فرمودند: پدرم زوجه‏اى داشت كه او را مى‏رنجانيد و پدرم او را مى‏بخشيد .
یکی از تکالیف مرد در ارتباط با همسرش این است که یا با شایستگی با او زندگی کند (فامسکوهنَ بمعروف)یا با احسان ولطف او را رها کند(سرحوهنَ بمعروف). برای اینکه چه بسا ممکن است، امساک ونگهداری از همسر در حباله ی زوجیت به منظور اذیت وآزار او باشد ومعلوم است که چنین نگهداری، نگهداری منکر وزشتی است، نه معروف وپسندیده، آن زن داری در شرع جایز ومشروع است که اگر بعد از طلاق به او رجوع می کند به نوعی از انواع التیام وآشتی رجوع کند ،طوری رجوع کند که آن غرضی که خدای تعالی در خلقت زن ومرد داشته ،یعنی سکون نفس وانس بین این دو حاصل شود.

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

برهان های عدم مشروعيت صلح ابتدايى

عقل و حكمت
درديدگاه فقهاى شيعه احكام شريعت تابع مصالح و مفاسد واقعى است و ملاكات احكام، امور واقعى و عينى مى‌باشند كه اسباب تشريع چنين احكامى گرديده‌اند.
پذيرش صلح ابتدايى در فقه شيعه با توجه به ديدگاه اين مكتب فقهى در مورد اصالت و استقلال اين عقد كه سبب عدم پيروى عقد صلح از عقود ديگر در احكام و مقررات خاص هريك از عقود مى‌باشد، همچنين توسعه فراوان اين عقد نسبت به نتايج غالب عقود و ايقاعات؛ امرى مخالف عقل و حكمت است، زيرا موجب برهم ريختن قوانين و مقررات خاص عقود مى‌گردد و وضع و تشريع اين گونه قوانين را با تجويز عقد صلح ابتدايى عبث و بيهوده مى‌نماياند.

قسمتی از پايان نامه خانم اعظم خطيري(طلبه مركز تخصصي تفسير و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

برهان های عدم مشروعيت صلح ابتدايى

سيره عقلا
قرارداد صلح مانند بسيارى ديگر از عقود شرعى، عقدى امضايى است و شارع مقدس پيمان صلح رايج ميان مردم را با ضوابطى كه تعيين نموده، امضا و تأييد كرده است.وجود عقد صلح در نظامهاى حقوقى ملل غير اسلامى كه پيش از اين اشاره گرديد، بهترين گواه بر رواج اين عقد در سيره عقلا است.
از سوى ديگر در عقود امضايى اگر چه قائل به توقيفيت عقود باشيم و دليل اعتبار هر عقد عرفى و عقلايى را از ادله خاص شرعى طلب نماييم تا وقتى كه اصل مشروعيت عقد عقلايى احراز شود و در شروط و قيود آن در شريعت ترديد گردد، و ادله شرعى روشنگر آن قيود نباشد، به سيره و بناى عقلا كه مورد امضاى شارع قرار گرفته است مراجعه مى‌شود. به عبارت ديگر حدود بناى عقلا كه اصل آن مورد امضاى شارع است، تا وقتى كه توسعه و تضييقى از سوى شارع برآن وارد نشده، داراى اعتبار و حجيت است. از اين رو در صورت شك و ترديد در ادله مشروعيت صلح ابتدايى مى‌توان به سيره عقلا در اين زمينه مراجعه كرد و جاى ترديدى نيست كه عقلاء عقد صلح را تنها در جايى جارى مى‌سازند كه خصومتى پيشين و يا لااقل احتمال آن وجود داشته باشد.

قسمتی از پايان نامه خانم اعظم خطيري(طلبه مركز تخصصي تفسير و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)