وجوه افتراق قاعده ی صلح در فقه وحقوق

نظریه تفریع
چنانچه در گفتار قبل بیان شد صلح عقد مستقلی است. اما در مقابل این سخن نظریه دیگری وجود دارد. بنابر این نظر صلح فرع عقود دیگرمحسوب می گرددواحکام آن همانند اصل اجرا می شود . فرع بودن صلح در فقه شیعی جایگاهی نداردوآنچه در کتب شیعه مطرح شده است قول شافعی می باشد .
مخالف مذهب أهل البيت«عليهم السلام» صلح را فرع بیع قرار داده است ودر آن شرائط بیع را رعایت کرده است وبه خاطر اینکه در جزء دوم در کتاب صلح این مسئله را بیان نموده است: وقتی که مردی لباس دیگری را تلف کند و قیمت آن یک دینار باشد. و اقرار به آن کند وبه دودینار مصالحه کند صحیح نیست و شافعی نیز بر این نظر است وابوحنیفه آن را جایز می داند. ودلیل شیخ این است که در بیع قیمت مطالبه می شود ومطالبه بیش از قیمت ربا است. محمّد بن إدريس رحمه اللّه در کتاب خود می نویسد شیخ ما ابو جعفر نظر شافعی را نقل می کند.1

قسمتی از پايان نامه خانم اعظم خطيري(طلبه مركز تخصصي تفسير و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1.محمد بن منصور بن احمد حلّى، ابن ادريس ، السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى، جلد‌2، ص65 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم - ايران ، 1410 ه‍ ق

وجوه افتراق قاعده ی صلح در فقه وحقوق
بطلان صلح در جهل به موضوع
صاحب ریاض به صحت صلح اشکال کرده است در جائیکه موضوع عین باشد وامکان آگاهی از آن باشد. ومنشا اشکال عموم ادله ای ست که در صورت علم به موضوعحکم به جواز داده اند در صورت جهل وغرر با امکان اطلاع دو طرف صلح جایز است. در این اشکال نظراست :
اولًا در ادله فرق میان دین وعین مشخص نیست مگر اینکه گفته شود اجماع برصحت در جائیکه دین باشد فارق است. و ثانيا اگر دلیل نهی از غرر شامل فرض باشد وجهی ندارد زیرا نسبت میان دلیل نهی و دلیل جوازصلح عموم وخصوص من وجه می باشد که هردو متعارضند وساقط می شوند وبه اصل فساد بر می گردد چون دلیل نفی غرر حاکم بر دلیل صلح می باشد .مانند حکومتش برسائر ادله» 1

قسمتی از پايان نامه خانم اعظم خطيري(طلبه مركز تخصصي تفسير و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1. محمد جواد ،مغنیه،همان ، ج‌20، ص189

بیان معیارهای همسرایده آل :
قرآن در معرفی بهترین همسرها چه در جرگه ی مردان باشد وچه در جرگه ی زنان دو ویژگی اخلاقی مهم را در ایشان بیان می فرماید : اول اینکه زن با ایمان حتی اگر برده باشد از زن بی ایمان آزاده ارزشمند تر است ودومین معیار در همسر خوب ، داشتن عفت وپاکدامنی است که نه اهل زنای آشکار باشد ونه اهل دوست پنهانی باشد.لذا خطاب به جامعه ی مردان می فرماید : وکسی از شما که توانایی ازدواج با زنان آزاده ی مؤمن عفیف را ندارد با کنیزان مؤمن وپاکدامن از بردگان که در اختیار دارند ازدواج کنند. به شرط آنکه پاکدامن باشند نه آشکارا مرتکب زنا شوند ونه دوست پنهانی بگیرند. نساء/25 ودر ادامه ،می فرماید: زنان دیگر غیر از اینها بر شما حلال هستنددر حالی که مردانی پاکدامن باشید واز زنا خودداری کنید. »1
بعد از ایمان وپاکدامنی در معرفی زنان ایده آل می فرماید زنان از نظر اخلاقی باید دارای چند ویژگی باشند «زنانی صالح وشایسته باشندو آنها كسانى هستند كه خاضع و متعهد در برابر نظام خانواده مى‏باشند و نه تنها در حضور شوهر بلكه در غياب او،” حفظ الغيب” مى‏كنند، يعنى مرتكب خيانت چه از نظر مال و چه از نظر ناموس و چه از نظر حفظ شخصيت شوهر و اسرار خانواده در غياب او نمى‏شوند، و در برابر حقوقى كه خداوند براى آنها قائل شده وظائف و مسئوليتهاى خود را بخوبى انجام مى‏دهند .2

1 . نساء/25

2. ناصر مکارم شیرازی ،همان ،ج‏3 ،ص 371

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

بعد از بیان حقوق مالی وقضایی زوجین در قرآن به جهت اینکه در خانواده تنها قوانین ومقررات خشک حکمفرما نباشد قران برای زوجین قوانین اخلاقی را جعل فرموده است که از جمله ی این حقوق ، رعایت واحترام به شخصیت طرفین است که از مهمترین حقوق در قران به شمار می رود و تنها پشتوانه ی آن اخلاق اسلامی زوجین است وضامن اجرای آن تقوا وپرهیزگاری طرفین می باشد.
در این باره، در قرآن کریم به چند دسته آیات برمی خوریم:
1ـ آیاتی که در آن ملاک همسر ایده آل را بیان می کند.
2ـ آیاتی که چگونگی حسن معاشرت با همسران را بیان می فرماید.
3ـ دسته ی سوم آیاتی که در آن، مقدمات حفظ پاکدامنی زوجین را بیان می کند.
4ـ دسته ی چهارم آیاتی که آداب زناشویی را برای زوجین بیان می فرماید.

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

نخستين سؤالى كه در اينجا مطرح مى‏شود همين است كه دو همسر چه خصوصيتى دارند كه اين حكم استثنايى در مورد اتهام آنها صادر شده؟ هر گاه مردى همسرش را با بيگانه‏اى ببيند اگر بخواهد سكوت كند براى او امكان پذير نيست، چگونه غيرتش اجازه مى‏دهد هيچگونه عكس العملى در برابر تجاوز به حريم ناموسش نشان ندهد؟ اگر بخواهد نزد قاضى برود و فرياد بكشد كه فورا حد قذف درباره او اجرا مى‏شود، زيرا قاضى چه مى‏داند كه او راست مى‏گويد شايد دروغ باشد، و اگر بخواهد چهار شاهد بطلبد اين نيز با حيثيت و آبروى او نمى‏سازد، بعلاوه ممكن است ماجرا در اين ميان پايان گيرد.
از سوى ديگر افراد بيگانه زود يكديگر را متهم مى‏سازند ولى مرد و زن كمتر يكديگر را به اين مسائل متهم مى‏كنند، و به همين دليل در مورد بيگانگان ، ‏آوردن چهار شاهد لازم است و الا حد قذف اجرا مى‏گردد ولى در مورد دو همسر چنين نيست و به اين دليل حكم مزبور از ويژگيهاى آنهاست. البتّه در اين مورد مسائل فقهى و حقوقى خاصّى مطرح است. قاضى بايد زن و شوهر را موعظه نمايد و سعى كند لعان واقع نشود و در صورت لزوم اجرا، آن دو را به مكان‏هاى مقدّس مانند مسجد ببرد و رو به قبله بنشاند، آن گاه مراسم لعان انجام گيرد .1

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1. . ناصر مکارم شیرازی ،همان، ج‏14، ص: 383

حقوق زنان بعد از جدایی یا وفات همسران:

دفاع زنان از پاکدامنی وعفاف خویش:
اگر شوهرى همسر خود را متهم به عمل منافى عفت كند و بگويد او را در حال انجام اين كار خلاف با مرد بيگانه‏اى ديدم حد قذف ـ به جهت اینکه حيثيت و حرمت خانواده‏هاى پاكدامن مصون بماند، و كسى جرات تعرض به آبروى مردم پيدا نكند. قرآن مجازات تهمت‏زنندگان كه در صدد سوء استفاده از احکام الهی هستند را اینطور بيان مى‏كند، مى‏گويد:” كسانى كه زنان پاكدامن را متهم به عمل منافى عفت‏مى‏كنند بايد براى اثبات اين ادعا چهار شاهد (عادل) بياورند، و اگر نياورند هر يك از آنها را هشتاد تازيانه بزنيد که به آن حد قذف می گویند.” 1در مورد او اجرا نمى‏شود، و از سوى ديگر ادعاى او بدون دليل و شاهد نيز در مورد زن پذيرفته نخواهد شد، چرا كه ممكن است راست بگويد و نيز ممكن است دروغ بگويد.
در اينجا قرآن راه حلى پيشنهاد مى‏كند كه مساله به بهترين صورت و عادلانه‏ترين طريق حل مى‏گردد.و آن اينكه نخست بايد شوهر چهار بار شهادت دهد كه در اين ادعا راستگو است. چنان كه قرآن مى‏فرمايد:” كسانى كه همسران خود را متهم مى‏كنند و گواهانى جز خودشان ندارند، هر يك از آنها بايد چهار مرتبه به نام خدا شهادت دهد كه او از راستگويان است و مرد بگوید: “من به خدا شهادت مى‏دهم كه در اين نسبت زنا كه به اين زن دادم راست مى‏گويم” .2 به اين ترتيب شوهر براى اثبات مدعاى خود از يك سو، و دفع حد قذف از سوى ديگر، چهار بار اين جمله را تكرار مى‏كندو در مرتبه پنجم بگويد: “لعنت خدا بر او باد اگر از دروغگويان باشد” . 3

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1. ناصر مکارم شیرازی ،همان ،ج‏14 ،ص 369
2. نور/6
3. نور/7

حقوق زنان بعد از جدایی یا وفات همسران

آزادی در انتخاب همسر بعد ازعده:
در مورد زنان مطلقه ،مشابه احکامی که در رابطه با زنان بیوه ای که همسر خود را از دست داده اندگفته شد، وجود دارد. هنگامی که زمان عده به پایان رسید. از روی ظلم مانع از ازدواج زنان نشوید،گفته شده ،نه همسران سابق زنان حق دارند که مانع ازدواج همسرانشان بعد از زمان عده شوندوباید زنان را رها کنند تا با هر کس خواست ازدواج کند نه اولیای زنان حق دارندکه بعد از گذشت زمان عده، مانع زنان مطلقه برای ازدواج باهمسران سابق خود شوند ،و به طور کلی خطاب به همه ی مردم است برای اینکه از روی ظلم مانع از ازدواج زنان مطلقه نشوند .1

قستی از پایان نامه خانم رضوان اكبري(طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

1. . ملا محسن فیض کاشانی، همان، ج‏1 ص260 - بقره/ 232