بررسى اعمال و گفتار شيخ فضل الله نوری
سالروز شهادت شیخ فضل الله نوری(1288ه ش)
در بررسى ميان گفتارها و نوشتارهاى شهيد در مى يابيم كه :
1 - شيخ فضل الله از نخستين كسانى بود كه عليه استبداد قيام ، و همراه ديگر رهبران مشروطه به قم مهاجرت كرد و تا حصول نتيجه از اقدام خود طرفنظر نكرد.
2 - شهيد، خود، از ارزمندان حكومت عدل بود چنانچه در پيامش آمده است :
((خدا گواه است كسى ضديت با عدل ندارد و چه شده است كسى كه اول ، مقدم در اين امور بوده است ، اقدام بر ضديت با تخريب اين اساس مقدس مغدلت را قصد كند كه نه عقلا و نه شرعا جاير، بلكه حرام است . مقصود تطبيق اين مجلس است يا قانون محمدى (ص )…))
3 - آغاز مبارزه شيخ با عناصر مشروطه خواه به هنگام تصويب متم قانون اساسى بروز كرد.
4 - آنچه روشنكفران بيمار از جامعه آن روز مى خواستند ريشه كن ظلم و برقرارى حكومت مردمى نبود بلكه مى خواستند ريشه اسلام را از بيخ و بن بر كنند و حكومت لائيك را در جامعه برقرارى سازند. آنان در جهت هدفى كه داشتند شيخ فضل الله رابه دار كشيدند، باند سيد حسن تقى زاده روشنكفران اقدام به ترور بهبهانى كرد و از سيد محمد طباطبايى خواستند تا در سياست دخالت نكند و الا به سرنوشت بهبهانى دچار خواهد شد. اين همه و همه نشانه انحراف نهضت مشروطه از مسير اصلى و با وجود مجلس ، حاكميت بى قانونى در كشور بود.
5 - انگيزه شيخ از بست نشينى مبارزه با اسلام زدايى و غربزدگى بود و بر آن بود تا از حكومت ديكتاتورى تحت لواى مشروطه جلوگيرى كند و در اين راه جان خويش را نيز فدا كرد.
6 - استعمار انگليس كه از حركت شيخ ، سخت به وحشت افتاده بود خواست تا چهره او را مخدوش كند، لذا دست به جو سازى عليه وى زد و حداقل توفيقى كه به دست آورد، مردم آن روز را از دريافت رهنمودهاى وى بى بهره ساخت و اسارت پنجاه سال سلطنت دوودمان پهلوى را براى ملت ايران به ارمغان آورد.
7 - انگليس و روشنفكرهاى تحت فرمانش اقدام به جعل تلگراف از سوى نجف كردند كه در آن شيخ توسط علما تكفير شده بود؛ جعلى بودن اين تكفير، خود داستانى است كه به نظر مى رسد طرح آن ، پرده از حقايق بر خواهد داشت .
در تلگرافى كه نقل مى كنند و نويسندگان مى نويسند آمده است : ((حجت الاسلام بهبهانى ، طباطبائى ، تلگراف ثانى و اصل ، نورى چون مخل آسايش و مفسد است تصرفش در امور حرام است .
محمد حسين نجل ميرزا خليل ، محمد كاظم خراسانى ، عبدالله مازندرانى
و از سوى ديگر نقل كرده اند كه شيخ نيز در جهت مقابله ، چنين گفته است :
((… شيخ فضل الله تكفير كرده است حجج اسلاميه عتبات عاليات را و از جناب حاج ميرزا حسين و جناب آخوند ملاكاظم و آقاى شيخ عبدالله مازندرانى بايد مى گويد و آنها را تكفير كرده است .))