روایتی که اشک هر خواننده ای را در می آورد!

نویسنده مسیحی (جرج جرداق) روایتی را نقل میکند و میگوید: هنگامی که این روایت را می نوشتم اشکم می ریخت و نوشته ام را خیس می کرد و آن روایت این است که علی علیه السلام، شبی برای خانواده بی سرپرستی انبانی از غذا برد، ولی دید کودکِ یتیم نا آرام است. از علّت گریه اش پرسید، گفت بچه ها در کوچه به من میگویند تو پدر نداری.امام فرمود به آنها بگو: امیرالمومنین خلیفه مسلمین پدر من است. بچه آرام نگرفت و گفت: بچه ها در کوچه اسب چوبین دارند و من ندارم. امام علیه السلام چوبی فراهم کرد و به او داد شاید خوشحال شده آرام گیرد. امّا کودکِ یتیم که از فراق پدر و نوازشهای پدرانه، توان خویش را از دست داده بود پِی در پِی بهانه میگرفت، گفت من اسبی را میخواهم که بر او سوار شوم و مرا حرکت دهد و راه ببرد.(امام و رهبر مسلمانان) در دل شب، کودک یتیم را بر پشت خود سوار کرد و آن قدر به شکل اسب گرداند تا کودک در پشتش به خواب رفت و او را با دلی شاد به بستر نهاد، آنگاه خودش به بستر خویش رفت.

منبع:حکایات برگزیده، ص130 (شجره طوبی)
صلّی الله علیک یا اباالأیتام

هيبت امام على عليه السلام در جنگ به حدّى بود كه چون چشم مبارزى به او مي افتاد رُعب و وَحشت سراسر وجودش را فرا ميگرفت و در اثر هيبت آنحضرت نيروى هر گونه مقاومت و تهاجم از وى سلب شده و با كمال درماندگى طعمه شمشير او ميگشت، چنانكه خود آنجناب در پاسخ به اين ‫#‏سؤال‬ كه چگونه در جنگها بر پهلوانان غلبه میکردید؟ فرمودند:

(با کسی مقابله نكردم مگر اينكه او مرا عليه جان خود كمك می نمود)

نهج البلاغه حکمت 319

سخن گفتن، از واژة مقدس عدالت و عدالت خواهی که از رایج ترین واژه های قرآنی، حقوقی، سیاسی و فرهنگی است، کاری دشوار و حساس و در عین حال، شیرین و آرام بخش است.

این مفهوم دلنشین اگر به طور صحیح تبیین و اجرا شود، طعم لذتبخش آن کام جهان بشریت را شیرین خواهد کرد. این کلمة زیبا بارها در قرآن کریم به کار رفته است و در سیره و سخن پیشوایان معصوم ـ علیهم السلام ـ کاربردی گسترده دارد.

موضوع عدالت به همان اندازه که در سخن شیرین و پسندیده است، در عمل پیچیده و مواجه با موانع و مشکلات است. برای تجسم و تصور صحیح از عدالت و عدالت خواهی در دوران ظهور اسلام، بعد از حکومت عدل رسول خدا ـ ­­­صلّی الله علیه و آله­ ـ شایسته است به سراغ شیوة حکومتی مولای متقیان، امیرمؤمنان، علی ـ علیه السلام ـ برویم؛ چرا که شخصیت والای آن حضرت آن چنان با عدالت عجین گشته است که هر جا سخن از عدالت باشد، اذهان و افکار سریعاً به سوی رهبر عدالت پرور شیعیان علی ـ علیه السلام ـ معطوف و این سخن معروف بر زبانها جاری می گردد که «قُتِلَ عَلِیٌّ فِی مِحْرَابِ عِبَادَتِهِ لِشِدَّةَ عَدْلِهِ؛[1]علی ـ علیه السلام ـ در محراب عبادت خویش قربانی عدالتش گردید.»

نزد همه حقوقدانان و آزادگان، عملکردها، نامه ها و دستورات آن حضرت در تدوین قوانین و آیین نامه ها به عنوان مرجع معتبر و پشتوانة نیرومند فکری و معنوی به حساب می آید؛ همچنان که نامة امام علی ـ علیه السلام ـ به مالک اشتر در سال 1382 ش. به عنوان بهترین سند دادگستری و مرجع عدالت پروری در طول تاریخ، در سازمان ملل به ثبت رسید.

این نامه که بارها مورد ارزیابی نخبگان جهان و اندیشمندان ادیان مختلف قرار گرفته و برجسته ترین کارشناسان سیاسی و اجتماعی سازمان ملل را شگفت زده کرده، مصداق بارز عدالت و قانون جامع حقوق بشر ارزیابی شده است.[2] اساساً فلسفة بعثت انبیاء و هدف خلفاء آن گرامیان، اجرای عدالت و دادگستری در میان مردم ستم دیده و تشنه عدل می باشد.[3]

امام علی ـ علیه السلام ـ بالاترین انگیزة خویش را در پذیرفتن زمامداری مسلمانان اجرای عدالت و احقاق حقوق از دست رفتة مسلمانان می داند، و می فرماید: «أَمَا وَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَأَ النَّسَمَةَ لَوْ لَا حُضُورُ الْحَاضِرِ وَ قِیَامُ الْحُجَّةِ بِوُجُودِ النَّاصِرِ وَ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَی الْعُلَمَاءِ أَلَّا یُقَارُّوا عَلَی کِظَّةِ ظَالِمٍ وَ لَا سَغَبِ مَظْلُومٍ لَأَلْقَیْتُ حَبْلَهَا عَلَی غَارِبِهَا وَ لَسَقَیْتُ آخِرَهَا بِکَأْسِ أَوَّلِهَا وَ لَأَلْفَیْتُمْ دُنْیَاکُمْ هَذِهِ أَزْهَدَ عِنْدِی مِنْ عَفْطَةِ عَنْزٍ؛[4] قسم به خدایی که دانه را شکافت و جان را آفرید! اگر حضور فراوان بیعت کنندگان نبود و یاران حجت را بر من تمام نمی کردند و اگر خداوند از علماء عهد و پیمان نگرفته بود که در برابر شکم بارگی ستمگران و گرسنگی مظلومان سکوت نکنند، مهار شتر خلافت را بر کوهان آن می انداختم و [رها می کردم.] و آخر خلافت را به کاسة اول آن سیراب می کردم. آن گاه می دیدید که دنیای شما نزد من از آب بینی بز بی ارزش تر است.»

آن حضرت پاداش هیچ عملی را به اندازه عفو و عدالت نمی دانست و در این باره می فرمود: «شَیْئَانِ لَا یُوزَنُ ثَوَابُهُمَا الْعَفْوُ وَ الْعَدْلُ؛[5] پاداش دو عمل را نمی توان محاسبه کرد: عفو و عدالت.»

با توجه به اهمیت موضوع، این نوشتار ابعاد، آثار و شرائط و موانع اجرای عدالت را در سیره و سخن علی ـ علیه السلام ـ بررسی کرده و می کوشد نمونه هایی عینی از زندگی آن پیشوای معصوم را به مبلغان و مخاطبان ارجمند تقدیم دارد.

[1]. تعبیر دانشمند مسیحی، جرج جرداق.

[2]. روزنامة جمهوری اسلامی، 24/8/1382.

[3]. حدید / 25: ]لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ[؛ «ما رسولان خود را با دلائل روشن فرستادیم و با آنها کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند.»

[4]. نهج البلاغه، خطبة 3.

[5]. غررالحکم، ص 446، ح 10214.

پس از درگذشت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گروههایی از دانشمندان یهود ونصارا برای تضعیف روحیه مسلمانان به مرکز اسلام روی می آوردند وسؤالاتی رامطرح می کردند. از جمله، گروهی از احبار یهود وارد مدینه شدند وبه خلیفه اول گفتند:در تورات چنین می خوانیم که جانشینان پیامبران، دانشمندترین امت آنها هستند. اکنون که شما خلیفه پیامبر خود هستید پاسخ دهید که خدا در کجاست.آیا در آسمانهاست یا در زمین؟

ابوبکر پاسخی گفت که آن گروه را قانع نساخت; او برای خدا مکانی در عرش قائل شد که با انتقاد دانشمند یهودی روبرو گردید وگفت:در این صورت باید زمین خالی از خدا باشد!

در این لحظه حساس بود که علی علیه السلام به داد اسلام رسید وآبروی جامعه اسلامی را صیانت کرد. امام با منطق استوار خود چنین پاسخ گفت:

«ان الله این الاین فلا این له ; جل ان یحویه مکان فهو فی کل مکان بغیر مماسة و لامجاورة.یحیط علما بما فیها و لا یخلو شی ء من تدبیره » (1)

مکانها را خداوند آفرید واو بالاتر از آن است که مکانها بتوانند اورا فرا گیرند. او در همه جا هست، ولی هرگز با موجودی تماس ومجاورتی ندارد. او بر همه چیز احاطه علمی دارد وچیزی از قلمرو تدبیر او بیرون نیست.

حضرت علی علیه السلام در این پاسخ، به روشنترین برهان، بر پیراستگی خدا از محاط بودن در مکان، استدلال کرد ودانشمند یهودی را آنچنان غرق تعجب فرمود که وی بی اختیار به حقانیت گفتار علی علیه السلام وشایستگی او برای مقام خلافت اعتراف کرد.

امام علیه السلام در عبارت نخست خود (مکانها را خداوند آفرید…) از برهان توحید استفاده کرد وبه حکم اینکه در جهان قدیم بالذاتی جز خدا نیست وغیر از او هرچه هست مخلوق اوست، هر نوع مکانی را برای خدا نفی کرد. زیرا اگر خدا مکان داشته باشد باید از نخست با وجود او همراه باشد، در صورتی که هرجه در جهان هست مخلوق اوست واز جمله تمام مکانها واز این رو، چیزی نمی تواند با ذات او همراه باشد. به عبارت روشنتر، اگر برای خدا مکانی فرض شود، این مکان باید مانند ذات خدا قدیم باشد ویا مخلوق او شمرده شود. فرض اول با برهان توحید واینکه در عرصه هستی قدیمی جز خدا نیست سازگار نیست وفرض دوم، به حکم اینکه مکانی فرضی مخلوق خداست، گواه بر این است که او نیازی به مکان ندارد، زیرا خداوند بود واین مکان وجود نداشت وسپس آن را آفرید.

حضرت علی علیه السلام در عبارت دوم کلام خود (او در همه جا هست بدون اینکه با چیزی مماس ومجاور باشد) بر یکی از صفات خدا تکیه کرد وآن این است که او وجود نامتناهی است ولازمه نامتناهی بودن این است که در همه جا باشد وبر همه چیز احاطه علمی داشته باشد، وبه حکم اینکه جسم نیست تماس سطحی با موجودی ندارد ودر مجاورت چیزی قرار نمی گیرد.

آیا این عبارات کوتاه وپر مغز گواه بر علم گسترده حضرت علی -علیه السلام وبهره گیری او از علم الهی نیست؟

البته این تنها مورد نبوده است که امام علیه السلام در برابر احبار و دانشمندان یهود در باره صفات خدا سخن گفته، بلکه در عهد دو خلیفه دیگر ودر دوران خلافت خویش نیز بارها با آنان سخن گفته است.

ابونعیم اصفهانی صورت مذاکره امام علیه السلام را با چهل تن از احبار یهود نقل کرده است که شرح سخنان آن حضرت در این مناظره نیاز به تالیف رساله ای مستقل دارد ودر این مختصر نمی گنجد. (2)

شیوه بحث امام علی علیه السلام با افراد بستگی به میزان معلومات وآگاهی آنان داشت. گاهی به دقیقترین برهان تکیه می کرد واحیانا با تشبیه وتمثیلی مطلب را روشن می ساخت.
پاسخ قانع کننده به دانشمند مسیحی

سلمان می گوید:

پس از درگذشت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، گروهی از مسیحیان به سرپرستی یک اسقف وارد مدینه شدند ودر حضور خلیفه سؤالاتی مطرح کردند.خلیفه آنان را به حضور علی علیه السلام فرستاد. یکی از سؤالات آنان از امام این بود که خدا کجاست. امام آتشی برافروخت وسپس پرسید: روی این آتش کجاست؟دانشمند مسیحی گفت: همه اطراف آن، روی آن محسوب است وآتش هرگز پشت ورو ندارد. امام فرمود: اگر برای آتشی که مصنوع خداست طرف خاصی نیست، خالق آن، که هرگز شبیه آن نیست، بالاتر از آن است که پشت ورو داشته باشد; مشرق ومغرب از آن خداست وبه هر طرف رو کنی آن طرف وجه وروی خداست وچیزی بر او مخفی واز او پنهان نیست. (3)

امام علیه السلام نه تنها در مسائل فکری وعقیدتی، اسلام ومسلمانان ودر نتیجه خلیفه را کمک می کرد، بلکه گاهی نیز که خلیفه در تفسیر مفردات وواژه های قرآن عاجز می ماند به داد او می رسید. چنان که وقتی شخصی از ابوبکر معنی لفظ «اب » را در آیه وفاکهة وابا متاعا لکم و لانعامکم (4) سؤال کرد، وی با کمال تحیر می گفت:به کجا بروم اگر بدون آگاهی کلام خدا را تفسیر کنم.

چون خبر به علی علیه السلام رسید فرمود: مقصود از اب، همان علف وگیاه است. (5)

اینکه لفظ اب در زبان عربی به معنی گیاه وعلف است در خود آیه گواه روشن بر آن وجود دارد، زیرا پس از آیه وفاکهة وابا بلافاصله می فرماید: متاعا لکم ولانعامکم . یعنی: این دو، مایه تمتع شما وحیوانات شماست.آنچه می تواند برای انسان مایه تمتع باشد همان «فاکهه » است وآنچه مایه لذت وحیات حیوان است «اب » است که قطعا گیاه وعلف صحرا خواهد بود.
داوری حضرت علی (ع)در باره یک مرد شرابخوار

خلیفه اول نه تنها در کسب آگاهی از مفاهیم قرآن از امام علی علیه السلام استمداد می جست، بلکه در احکام وفروع دین نیز دست نیاز به سوی آن حضرت دراز می کرد.

مردی را که شراب خورده ماموران به نزد خلیفه آوردند تا حد شرابخواری برای او جاری سازد. وی ادعا کرد که از تحریم شراب آگاه نبوده ودر میان گروهی پرورش یافته که تا آن هنگام شراب را حلال می دانسته اند. خلیفه در تکلیف خود متحیر ماند. فورا کسی را روانه حضور علی علیه السلام کرد وحل مشکل را از او خواست.

امام فرمود:

باید دو نفر از افراد موثق دست این فرد شرابخوار را بگیرند وبه مجالس مهاجرین وانصار ببرند واز آنان بپرسند که آیا تاکنون آیه تحریم شراب را برای این مرد تلاوت کرده اند یا نه. اگر آنان شهادت دادند که آیه تحریم شراب را بر این مرد تلاوت کرده اند باید حدالهی را براو جاری کرد واگر نه، باید او را توبه داد که در آینده لب به شراب نزند وسپس رها ساخت.

خلیفه از دستور امام علیه السلام پیروی کرد وسرانجام آن مرد آزاد شد. (6)

درست است که امام علیه السلام در دوران خلافت خلفا سکوت کرد ومسئولیتی نپذیرفت، ولی هیچ گاه در باره اسلام ودفاع از حریم دین شانه خالی نکرد.

در تاریخ آمده است که راس الجالوت (پیشوای یهودیان) مطالبی را به شرح زیر از ابوبکر پرسیدونظر قرآن را از او جویا شد:

1- ریشه حیات وموجود زنده چیست؟

2- جمادی که به گونه ای سخن گفته است چیست؟

3- چیزی که پیوسته در حال کم وزیاد شدن است چیست؟

چون خبر به امام علیه السلام رسید فرمود:

ریشه حیات از نظر قرآن، آب است. (7) جمادی که به سخن در آمده، زمین وآسمان است که اطاعت خود را از فرمان خدا ابراز کردند. (8) وچیزی که پیوسته در حال کم وزیاد شدن است شب وروز است. (9)

چنان که از این سخنان علی علیه السلام آشکار است امام معمولا برای اثبات سخن خود به آیاتی از قرآن استناد می کرد واین بر استواری سخن او می افزود. (10)

پی نوشتها:

1- ارشاد مفید، چاپ سنگی، ص 107.

2- ر.ک. حلیة الاولیاء، ج 1، ص 72.

3- قضاء امیر المؤمنین، ط نجف،1369، ص 96.

4- سوره عبس، آیات 31 و32:ومیوه واب را رویاندیم تا مایه تمتع شما وچهار پایانتان باشد.

5- الدر المنثور، ج 6،ص 317، ارشاد ص 106.

6- کافی، ج 2، حدیث 16; ارشاد مفید، ص 106; مناقب ابن شهر آشوب، ج 1، ص 489.

7- وجعلنا من الماء کل شی ء حی .(انبیاء:30)یعنی: ازآب هر موجود زنده ای را آفریدیم.

8- فقال لها و للارضه ائتیا طوعا او کرها قالتا اتینا طائعین .(فصلت:11; یعنی: به آسمان وزمین گفت از روی رغبت یا کراهت به فرمان خدا باشید. گفتند با کمال رغبت مطیع فرمان خداییم.

9- یولج اللیل فی النهار و یولج النهار فی اللیل .(لقمان:29) یعنی: شب را در روز داخل می کند وروز را در شب.

10- بحار الانوار، ج 40، ص 224.

اهمیت و آثار توحید

بی گمان، اصل توحید از جایگاهی والا در میان اصول اعتقادی دینی برخوردار است به گونه ای که دیگر اصول اعتقادی، بر این اصل استوار گشته اند . بنابر همین حقیقت است که امام علی علیه السلام بر توحید و نیز آثار و پیامدهای اعتقاد به توحید بسی ارج می نهد و از آن بسیار سخن می گوید .

در روایتی، آن حضرت از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نقل می فرماید: «التوحید نصف الدین » (1) و خود نیز می فرماید:

«خداوند در میان اعضای بدن آدمی، مقام زبان را افزون کرده است و قرآن را به توحید گویا نموده است .» (2)

امام علیه السلام در برخی احادیث فضیلت و پاداشی بسیار ارجمند برای یکتاپرستی و ایمان به یگانگی خداوند برشمرده است; چنان که می فرماید:

«هیچ بنده مسلمانی زبان به لا اله الاالله نمی گشاید مگر آن که این گفتارش هر سقفی را فرو می شکافد و فرا می رود و به گناهی از او نمی رسد مگر آن که از میانش برمی دارد و از حرکت باز می ایستد تا سرانجام به همچون خودی رسد و آرام گیرد .» (3)

امام رضا علیه السلام در پایان حدیث سلسلة الذهب به واسطه علی علیه السلام از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم نقل می کند که جبرئیل امین از خداوند متعال نقل کرده است:

«من خداوند یگانه ام . بندگان! مرا بپرستید بدانید که هر کس مخلصانه لا اله الاالله گوید و نزد من آید، به دژ من درآمده است و هر کس به دژ من درآید، از کیفرم در امان است . از امام رضا علیه السلام پرسیدند: ای فرزند رسول خدا، مراد از اخلاص چیست؟ فرمود: اطاعت از خدا و پیامبرش و سر نهادن به ولایت اهل بیت علیهم السلام » (4)

در روایتی دیگر حضرت علی علیه السلام به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ثمره اعتقاد به توحید را دخول به بهشت می داند و می فرماید: «من مات لا شرک بالله شیئا احسن او اساء دخل الجنة .» (5)

در جایی دیگر می فرماید: «از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که در باره آیه «هل جزاء الاحسان الا الاحسان » الرحمن/60 فرمود:

«خداوند عز و جل می فرماید: آن کس را که به توحید گرامی داشتم، جز بهشت پاداشش ندهم .» (6)

امام علیه السلام در روایاتی دیگر از پیامدهای دیگر توحید سخن گفته است; از جمله در خطبه دوم نهج البلاغه می فرماید:

«شهادت می دهم که خداوندی جز الله - خدای یکتا - نیست . یگانه است و بی شریک . شهادت می دهم; شهادتی که خلوصش از آزمون به نیکی برآمده است و باور به آن با صفای نیت همراه است . همواره بدان چنگ در می زنم تا آن گاه که ما را زنده می دارد و آن را می اندوزیم برای روزهای هولناکی که در پیش داریم . چنین شهادتی نشان از عزم استوار ما در ایمان است و سرلوحه نیکوکاری و خشنودی خداوند است و سبب دور شدن شیطان است .»

در روایت گوهرین بالا، برخی پیامدهای ایمان به یکتایی پروردگار از قرار زیر است:

- دست آویز رهایی و وسیله نگهداری است;

- ذخیره ای برای رویارویی با سختی های آینده است;

- نشانه استواری ایمان است;

- سرلوحه احسان و نیکوکاری است;

- مایه خشنودی خداوند متعال است;

- وسیله جنگ با شیطان است .

امام علیه السلام در جایی دیگر کلمه اخلاص را از بهترین وسایل برای رسیدن به خدا می داند:

«بهترین وسیله برای آنان که وسیله ای به سوی خدای سبحان می جویند، ایمان به خدا و رسول او و جهاد و . . . کلمه اخلاص [لا اله الاالله] است که بر فطرت الهی است .» (7)

نیز در جایی دیگر به ارتباط میان حقوق مسلمانان و توحید می پردازد و می فرماید:

«خدای تعالی با اخلاص و توحید، ارتباط حقوق مسلمانان را با یکدیگر استوار کرده است .» (8)

پی نوشت ها

1) شیخ صدوق، التوحید، ص 28، ح 24 .

2) بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، ج 3، ص 13، ح 31 .

3) التوحید، ص 21 ح 12 .

4) بحارالانوار، ج 3، ص 14، ح 39 .

5) التوحید، ص 30، ح 32 . در احادیث دیگر شروط لازم - مانند ولایت - یادآوری شده است .

6) التوحید، ص 28، ح 29 .

7) نهج البلاغه، خطبه 106 .

8) همان، خطبه 162 .

یک جمله بُوَد ذکر لب حضرت زهرا (سلام الله علیها)
مَنْ مٰاتَ عَلیٰ حُبّ علی(علیه السلام) ماتَ شهیدا…

علی (ع) نور خداست . همان طوری که قرآن دارای محکمات و متشابهات می باشد و آیات متشابه آن باید در کنار آیات محکم معنا و تفسیر و تحلیل شود; هم چنین است زندگی امام علی (ع)، که زندگی امام از محکمات و متشابهات برخوردار است و در تحلیل و تفسیر شخصیت امام، باید متشابهات را به کمک محکمات تفسیر کرد .

قرآن شریف به این نکته اشاره زیبایی دارد، می فرماید: «او کسی است که این کتاب (آسمانی) را بر تو نازل کرد; که قسمتی از آن، آیات «محکم » [صریح و روشن] است; که اساس این کتاب می باشد; (و هرگونه پیچیدگی در آیات دیگر، با مراجعه به اینها، برطرف می گردد). و قسمتی از آن، «متشابه » است [آیاتی که به خاطر بالا بودن سطح مطلب و جهات دیگر، در نگاه اول، احتمالات مختلفی در آن می رود; ولی با توجه به آیات محکم، تفسیر آنها آشکار می گردد ]. اما آنها که در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهانند، تا فتنه انگیزی کنند (و مردم را گمراه سازند) ; و تفسیر (نادرستی) برای آن می طلبند; در حالی که تفسیر آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمی دانند . (آنها که به دنبال فهم و درک اسرار همه آیات قرآن در پرتو علم و دانش الهی) می گویند: «ما به همه آن ایمان آوردیم; همه از طرف پروردگار ماست .» و جز صاحبان عقل، متذکر نمی شوند (و این حقیقت را درک نمی کنند) . (1) با توجه به این تشبیه زیبا در بر داشت، بین قرآن و زندگی امامان (ع) که در واقع قرآن ناطق هستند و برادران قرآن، آیا اگر محکمات و متشابهات زندگی امام علی (ع)، کنار هم قرار بگیرند و متشابهات زندگی حضرت، مانند تصدق انگشتر به سائل در حال رکوع نماز، به کمک محکمات زندگی حضرت، همانند بیرون کشیدن تیر از پای حضرت در حال نماز، تفسیر گردد و قلب های فتنه انگیزان، باعث فتنه انگیزی نگردد و «عقل سلیم » و «قلب سلیم » میدان دار قضاوت باشد، باز هم، زندگی امام علی (ع) و اخلاص «امیر اخلاص » مورد شبهه قرار می گیرد؟ !
اخلاص در آیینه مخلص

«منظور از «اخلاص » همان خلوص نیت است، و منظور از خلوص نیت، این است که انگیزه تصمیم گیری تنها خدا باشد و بس .» (2)

حق این است که، اخلاص را در کلام مخلص بزرگ، علی (ع) جستجو کنیم . و نوشتار و نثر را نورانی کنیم با کلام امام .

لازم به یادآوری است که، بحث اخلاص، دامنه دار و گسترده است و در آیات و روایات فراوانی بدان پرداخته شده است که بررسی و جستجوی همه آن، تحقیق و تالیف مستقلی را طلب می کند که جا دارد مخلصین بدان بپردازند .

این عنوان بحث، در این نوشتار، زمینه ساز بحث های بعدی است و از این جهت، فقط به کلام امام علی (ع) بسنده می کنیم .

اما کلام امام:

اخلاص، رمز تقرب به حق است .

از این جهت می فرمایند بی گمان برترین وسیله پیوستگی، پیوستگان به خدای سبحان عبارت است از:

1 - ایمان به خدا و رسولش،

2 - جهاد در راه خدا که بلندای اسلام است،

3 - کلمه اخلاص که همان سرشت انسانی است،

4 - برپا نمودن نماز به عنوان آیین امت اسلام . . . (3)

در جای دیگر می فرمایند:

«قد اخلص لله فاستخلصه . . .»

چون بنده خدا خویشتن را برای خدا خالص می کند و خدا در اخلاص ورزیدنش او را یاری می دهد . چنین است که او از کانهای دین، و از کوههای ریشه دار زمین است . و خود را به اجرای عدالت پایبند کرده، نخستین گامش در این راه زدودن هوی و هوس از درون خویش است . (4)

علی (ع) مرد مخلص تاریخ است، دوست و دشمن، امیرالمؤمنین (ع) را به «اخلاص » می شناسند . برای علی بزرگ، عبادت و شهادت، سفر و حضر، محراب و منزل، دوست و دشمن، خانواده و اجتماع و خلوت و جلوت، یکسان بوده است، یعنی تمام کارهای امام، برای خشنودی خداوند و رسیدن به لقاء حق بوده است همان خلوص که در محراب عبادت داشت، در میدان جنگ و جهاد هم داشت .

به گفته مولوی:

او خدو انداخت بر رویی که ماه

سجده آرد پیش او در سجده گاه (5)

در مورد نماز خون بپا داشتن امام حسین (ع) شاعر می گوید:

در میان بارش تیر بلا

عاشقانه بر سر سجاده شد

پس برای مردان مخلص خدا، خطاب «ارجعی الی ربک راضیة مرضیة » (6) مهم است و غیر از رضایت خداوند منان، دنبال هیچ چیز دیگر نبودند .

علی (ع) در مورد نشانه های خلوص می فرمایند:

1 - اولین نشانه خلوص، یکرنگی است، چه در خلوت و چه در جلوت .

«در اسرار سیاست و جنبه های پنهانی کارهایش، تا آنجا که گواه و نماینده ای جز خدا حضور ندارد، او را به تقوای الهی فرمان می دهم . و نیز فرمانش می دهم که مبادا در ظاهر، خدا را اطاعت کند و در خلوت بدان کار دیگر بپردازد! که هر آن که پیدا و پنهان و گفتار و کردارش دوگانه نباشد از عهده ادای امانت برآید و در عبادت توفیق اخلاص یابد . (7)

2 - یکی دیگر از نشانه های خلوص، پاسداری از امانت ها است . امام علی (ع) به یکی از کارگزاران می نویسد:

«اما بعد، بی تردید من تو را در امانت خویش شریک کردم و همراز خود گرفتم، به گونه ای که هیچ یک از یارانم را در مواسات ویاری متقابل و ادای امانت و تعهد بدان مطمئن تر از تو نمی شناختم . اما تو، همین که دیدی روزگار بر عموزاده ات پارس کرد، دشمن به اوج خشونت رسید، امانت مسلمانان را شکوه و ارجی نماند و امت به گستاخی گرایید و پراکنده شد، چهره دیگر کردی و همراه و هماهنگ با یاران نیمه راه، بی تفاوتها و خیانتکاران، به کناره گیری و بی تفاوتی گراییدی و خیانت کردی .» (8)

3 - یکی دیگر از نشانه های خلوص، از منظر «امیر اخلاص » ، پذیرش سختی هاست .

حضرت می فرماید:

1 - «خداوند برای پاکسازی از شرک، ایمان را رقم زد،

2 - برای وارستن از کبر، نماز را،

3 - برای رویش روزی، زکات را،

4 - و برای آزمایش اخلاص مردمان، روزه را،

5 - برای تقویت دین، حج را،

6 - برای عزت اسلام، جهاد را،

7 - برای مصلحت توده های ناآگاه، امر به معروف را،

8 - برای مهار سبک مغزان، نهی از منکر را،

9 - برای رشد نسل، صله رحم را،

10 - برای پاسداری خونها، قصاص را،

11 - برای بزرگداشت محرمات الهی، اجرای حدود و کیفر را،

12 - برای حفظ خرد، ترک می گساری را . . . .» (9)

اگر با معرفت کودکانه، به هر کدام موارد فوق نگریسته شود، سخت و ثقیل است، اما اگر با دیده دقیق و عمیق، به هر یک از موارد فوق نگریسته شود، در درون هر یک از موارد فوق «حکمت های بزرگ » خوابیده است، که برای کشف هر کدام، باید همت کرد . به عبارت دیگر، انسانها، در محاصره امتحان و آزمایش الهی قرار دارند، تا در میدان امتحان، مخلص از غیر مخلص، مرد از نامرد و دیندار از بی دین، مشخص گردد .

به هر حال، بحث در این زمینه دامنه دار است ولی به علت اختصار، به همین مختصر اکتفا می شود .

1) آل عمران: 3/7 .

2) مکارم شیرازی، ناصر، و دیگران، «اخلاق در قرآن » ، قم: مدرسة الامام علی ابن ابیطالب، ج 1، ص 269 .

 3) نهج البلاغه، خ 109 .

4) همان، خ 86 .

 5) مثنوی معنوی .

 6) فجر: 89/28 .

 7) نهج البلاغه، نامه 26 .

 8) همان، نامه 41 .

 9) همان، حکمت 244

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه