آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران
نویسنده: جناب آقای محسن برقی کار (استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها شاهین شهر)
نویسنده: جناب آقای محسن برقی کار (استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها شاهین شهر)
تهیه و تنظیم : جواد طالب زاده(استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها، شاهین شهر)
نویسنده : ولی الله جعفری (استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها، شاهین شهر)
شناخت جایگاه خود از بیان قرآن کریم در سرگذشت حضرت ابراهیم علیه السلام
باز این چه شورش است که در خلق آدم است
موسم حزن و اندوه فرا رسیده ناله ها در سینه ها سنگینی می کند، بغض ها راه گلو را بسته است و آسمان چشم، بارانی و در انتظار باریدنند.
همه جامه ی عزا بر تن کرده اند و همه جا سیاهپوش شده و با پرچم های سبز و سرخ تزیین شده است که مبادا گمان کنی این سیاهپوشی و این حزن و اندوه نشان مردن است و دفن کردن،نه، نشان جوش و خروشی دیگر است و خبر از پیوندی دوباره و برائتی دیگر می دهد.
و گویی رستخیز دیگری است همه به پا خواسته اند، به پا خواسته اند تا اندوهی عظیم را به سوگ بنشینند و ابرهای های سنگین دلشان را به باران اشک تبدیل کنند.
نوای ناله از کوی و برزن بلند می شود و حلقه های اشک رونق می گیرد یُبشرُ بین یدیه رحمةً که هر قطره این باران رحمتی است و هر نم آن قیمتی دارد. پس باید نی جان به صدا در آید و با سوز دل و آب دیدگان واقعه ای دوسویه و جانگداز ترسیم شده و به تصویر کشیده شود که یک سوی آن ظلم است و تیرگی و سوی دیگر آن عشق است و آزادگی، ظلمت و تیرگی به طول تاریخ قد علم کرده تا بلندای ملکوتی عشق و آزادگی را خم کند، جهل و ضلالت تیره تراز همیشه جلوه گری می کند و تیغ بر کف گرفته تا یاران حق و عدالت را از میان بر دارد. آزادگی را گردن می زند، دستان وفا را قطع می کند و فرقش را می شکافد ، عطوفت را تیر سه شعبه می زند و عشق و دلداگی را تازیانه اسارت می زند.
تا جدال نوع بشر را نمایان تر از همیشه به نمایش درآورد فالهما فجورها و تقویها می خواهد با تمام انوار حق را خاموش کند ولی مگر می تواند.
...
يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ
اما گویا دست تقدیر باید این گونه رقم بخورد که مدت زمانی، یولج النهار فی الیل شود و ظلمت جلوه گری می کند تا با تمام وجود تلخی اش را بچشی و از تیرگی اش به تنگ آیی و ندای لعلکم تعقلون را بشنوی و با سوز جان فریاد العطش سر دهی و یولج اللیل فی النهار را طلب کنی شاید به وادی من عرف نفسه برسی و دریابی که جان توست سرزمین کرب و بلا و هر روز ، نه که هر آن تو عاشوراست و بدانی که مقصود نور است باید مرکبت هم عشق باشد ، مرکب عشق راکبی در خور می خواهد پس باید از هرچه تیرگی است برائت جست و با عشق پیوندی محکم بست و بر مسافران نور سلامی دوباره فرستاد و سر بر سجده گذاشت و خدا را سپاس گفت : اللهم لک الحمد حمد الشاکرین لک علی مصابهم
اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَيْنِ وَ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ وَ عَلى اَوْلادِ الْحُسَيْنِ وَ عَلى اَصْحابِ الْحُسَيْنِ؛
«داشته هایم را با زبان قلم بر بستر کاغذ مشق کردم تا عذری باشد بر تقصیر، نه سپاسی در خور داشته های شما»
فریده فلاحی(معاون آموزش مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)
در بحث دانشاندوزی و ضرورت آن برای زنان همانگونه که بر مردان فریضه است نیز گزارشها و روایات فراوانی موجود است و ما، در فصل حاضر پارهای از مصادیق مربوط به رفتار پیامبر با زنان عالم و فرزانه را ذکر خواهیم نمود.
“امّ رعله : وی بانویی بادیهنشین بود که ازنظر فصاحت و شیوایی بیان، پیامبر (صلی الله علیه وآله) را شگفتزده میکرد. او به کسب و اشتغال مشغول بود. روزی در درستی و نادرستی شغل خود اندیشید و شبههای برای او ایجاد شد، نزد رسول خدا رفت و گفت: ای رسول خدا! من آرایشگر هستم وزنان را برای همسرانشان زینت و آرایش میکنم آیا این عمل گناه است و باید آن را کنار بگذارم؟!
پیامبر(صلیالله علیه واله)فرمود: ایام رعله! زنان را آرایش و زینت کن هنگامیکه مورد بیتوجهی همسرانشان قرار میگیرند.
ام أنمار: به معامله و خریدوفروش مشغول بود. روزی در مورد معیارها و کیفیت معاملات خود با پیامبر سخن گفت و از آن حضرت راهنمایی خواست. پیامبر راه و رسم معاملهی صحیح را به او آموخت بدون آنکه وی را از این عمل نهی کند.
ریطه، دختر عبدالله: وی همسر عبدالله بن مسعود است که روزی نزد پیامبر اکرم آمد و گفت صنعتگر است و از فروش کارهای دستی خود هزینهی زندگی و فرزندانش را میپردازد. سپس از حضرت میپرسد که آیا میتواند درآمد خود را هزینه کند. رسول خدا میفرماید:
«برای تو پاداش و مزد آنچه برای خانوادهات هزینه میکنی، خواهد بود.»
از این گزارش میتوان توجه پیامبر (صلی الله علیه وآله) به تعاون در خانواده و ارزش و پاداش زنی که خانوادهی خود را اداره میکند، دریافت گرچه تأمین امور مالی منزل از وظایف زن محسوب نمیشود. البته احترام و توجه پیامبر به اشتغال زنان را نیز از این گزارش میتوان استخراج کرد چنانکه آن حضرت برای کعبیه، دختر اسد اسلمی خیمه ای در مسجد برپا کرده بود تا به مداوای بیماران در مدینه بپردازد و بنا به نقل ابن سعد این خیمه در دورهی خلافت عمر بن خطاب برداشته شد وزنان از مسجد خارج شدند.
...
امّ سنان : ام سنان آرایشگر بود و از پیامبر درخواست حضور درنبرد خیبر جهت مخالفت و مراقبت از مجروحان و امور تدارکاتی را داشت و آن حضرت به وی اجازهی حضور در این نبرد را داد. پس از فتح خیبر، آن حضرت به زنان خود فرمود: همراه شما آرایشگری هست. پس بهوسیلهی او خود را بیارایید.
خوله: معروف به ام صبیّه بود و در مسجدالنبی حضوری مستمر داشت. او گوید ملازم مسجد رسولالله بوده، در آن نماز میخواند و مینشست و در فاصلهی بین نمازها با زنانی که همراه وی بودند سخن میگفت: در متن عربی این گزارش آمده است (… و تتحدث مع صویحباتها) از این جمله میتوان دریافت که وی وعظ و خطابه میکرده زیرا در روایات زیادی مسلمانان از گفتن سخن دنیوی و غیر ذکر و تسبیح در مسجد نهی شدهاند. از سویی ظاهراً او برای دخترکان مدینه کلاسهایی داشته است و این مطلب از صویحبات که مصغر صحبابیات و به معنای زنان کم سن سال همراه است، استخراج میشود. به گفتهی او در عهد رسول خدا و ابوبکر و ابتدای خلافت عمر این جلسات وجود داشته است اما با سرکار آمدن عمر آنها از مسجد بیرون رفتند چنانکه کعیبه یا رفیده که در مسجد خیمهای داشته و به امر رسول خدا به مداوای مجروحان میپرداختند، توسط عمر از مسجد خارج شدند. بنا به نقل خرافه، عمر بن خطاب به آنها گفته بود: شمارا به خانههایتان و پشت پردهها بازمیگردانم (لارد نکنّ حرائر) و چنین کرد ولی آنها در اوقات نماز به مسجد آمده و نماز میگذارند.
ابن اسحاق گوید: رفیده الاسلمیه، اولین زن پزشک در اسلام خیمهای در مسجدالنبی داشت که لوازم طبابت و کمکهای اولیه در آن بود و او درمان بیماران را برای رضای خداوند متعال انجام میداد و سعد بن معاذ نیز نزد وی مداواشد1 ازآنجاکه در مورد کعیبه نیز گفتهشده که مداوای سعد بن معاذ را به عهده داشت، به نظر میرسد این دو یکی باشند و شاید هم دو همکار باشند در یک خیمه و یا دو خیمه جدا برای مداوا داشته باشند. گزارشی که در مورد کعیبه واردشده از وجود لوازم طبابت در خیمه سخنی نمیآورد و تنها به مداوا میپردازد. لازم به ذکر است که کعیبه ازجمله زنانی است که در نبردها حضور یافته و از پیامبر (صلی الله علیه وآله) بهاندازهی یک مرد مجاهد سهم غنیمت دریافت کرد. این مسئله نشانگر اهمیت زنان مؤثر و آگاه در عالم نزد رسول خدا (صلی الله علیه وآله) است."[1]
بحث شاغل بودن زنان در این زمان بیشتر مشهود است وبعضی از شغلها اگر به دست زنان نباشد جامعه ی اسلامی دچار مشکل خواهد شدمثل دکتر زن؛ البته باید زنان شاغل توجه به موازین شرعی داشته باشند مثل حجاب وروابط با نامحرم که دراین صورت هم در جامعه هم در خانواده موفق خواهند بود ولی اگر موازین شرعی مراعات نشودممکن است مشکلاتی بوجود بیاید که اولین ضربه متوجه خانواده است که ،دستورات اسلام واوامر رهبری می تواند از این مشکلات جلوگیری کند.که در اینجا به توصیه ی رهبر در این مورد اشاره می کنیم. ایشان درباره پرهيز از تحتالشعاع قرار گرفتن عفت و حجاب به خاطر کار کردن عنوان داشتند :«اسلام با کارکردن زن موافق است. نهفقط موافق است، بلكه كار را تا آنجا كه مزاحم با شغل اساسي و مهمترین شغل او، يعني تربيت فرزند و حفظ خانواده نباشد، شايد لازم هم ميداند. اما اين كار نبايد باکرامت و ارزش معنوي و انساني زن منافات داشته باشد. نبايد زن را تذليل كنند و او را وادار به تواضع و خضوع نمايند.
[1] -ناهید،طبیبی، همان،ص28-34.
قسمتی از پایان نامه خانم زهره صلاحیان (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها) با عنوان: نقش دولت اسلامی در حمایت از بنیان خانواده در فقه امامیه وحقوق جمهوری اسلامی
بعضی از مردان از مشورت با زنان خود داری کرده وعمل خود را بابعضی از روایات بدون توجه به سند یا تفسیر روایت توجیه می کنند که به بررسی بعضی از آنها در قرآن وروایات می پردازیم.
“آیات مربوط به مشورت، عام است و مشورت با همگان را دربرمی گیرد. آیهی «امر هم شوری بینها» مشورت زنان و مردان با زنان و مردان و آیهی «شاورهم فی الامر»، مشورت پیامبر با زنان و مردان را بیان میکند. دو آیه دیگر نیز وجود دارد که بهطور خاص به مشورت با زنان اشارهکرده است. این دو آیه عبارتاند از:
الف) «فإنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُر فَلاجُناحَ عَلَیهِما» ( بقره، 233)
پس اگر [پدر و مادر] با رضایت و مشورت با یکدیگر ارادهی جدایی کردند،هر دو را رواست.
این آیه، مشورت مردان با زنان را کاری پسندیده دانسته و موضوع آن نیز امری خانوادگی است. برخی مفسران، مقصود این آیه را مشورت زن و شوهر دربارهی طلاق و جدایی از یکدیگر و برخی دیگر مقصود را مشورت پدر و مادر دربارهی نگهداری و شیردهی (حضانت و رضاع) فرزند پس از طلاق، عنوان کردهاند.
...
ب)«إنْ کُنَّ أَولاتِ حَمْلٍ فَانْفِقوا عَلَیهِنَّ حَتی یضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُم فَأتوهُنَّ أجورَهُنَّ وأتَمِروا بَینَکُم بِمَعروفٍ …. »(طلاق، 6.)
نفقهی همسران خود را که [مطلقه] و باردار هستند، تا زمان زایمان بپردازید و اگر به فرزند شیر میدهند،مزد آنان را نیز بپردازید و با یکدیگر به شایستگی مشورت کنید.
خداوند در این آیه به زنان وشوهران دستور داده است در امور خانوادگی با یکدیگر مشورت کنند.
افزون بر این دو ایه که به لزوم مشورت با زنان در امور خانوادگی دلالت میکند، آیهی 71 سورهی توبه میگوید هرگاه در امور گوناگون زندگی، نظر مشورتی زنان، امربهمعروف یا نهی از منکر را در برداشت، پیروی از رأی آنان بر مردان واجب است. خداوند در این آیه فرموده است:
«وَالمُؤْمِنونَ وَ المُؤْمِناتِ بعضهم اولیاء بَعضٍ یأمرون بِالمَعروفِ وَ ینْهونَ عَنِ المُنْکَرِ.»
مردان وزنان باایمان، برخی ولی برخی دیگرند و یکدیگر ر به کارهای نیک و پسندیده رهنمون میشوند و از کردارهای ناپسند بازمیدارند.
قسمتی از پایان نامه خانم زهره صلاحیان (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها) با عنوان: نقش دولت اسلامی در حمایت از بنیان خانواده در فقه امامیه وحقوق جمهوری اسلامی
یکی از عواملی که در استحکام خانواده مهم است رفتار مرد در خانه است و اگر مرد در خانه خوشاخلاق و رفتار باشد معلوم میشود مرد خوشاخلاقی است چون بیرون خانه ممکن است عواملی باعث شود که شخصیت حقیقی او مشخص نشود .رفتار پیامبر اکرم صلیالله علیه واله در خانواده الگویی است برای مردان که توجه به آن میتواند نقش مهمی در خانواده ایفا کند.
پیامبر اکرم (صلیالله علیه واله) فرمودند:
«خیر کم، خیر کم لنسائه و انا خیر کم لنسائی; بهترین شما شخصی است که با همسرش خوشرفتارتر باشد و من از تمامی شما نسبت به همسرانم خوشرفتارترم .»[1]
“در اخلاق پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) همین بس که با آن جلالت و موقعیتی که در جهان اسلام داشتند و به سلاطین بزرگ نامه مینوشتند و آنها را به اسلام دعوت میکردند در خانه، تا حد امکان کارهایشان را شخصاً انجام میدادند و هیچگاه در کارهای شخصی خود به کسی امرونهی نمیکردند. (مجمع الزوائد،ج4،ص303) اهل سیره نوشتهاند: پیامبر خدا در خانه خویش خدمتکار اهل خود بود، گوشت را تکهتکه میکرد و بر سفره ی غذای حقیرانه مینشست،لباس خود را وصله مینمود و بر شتر خود عقال – ریسمانی که بهوسیله آن زانوی شتر را میبندند – میزد و به ناقه خود علف میداد، با خدمتکار منزل آرد را آسیاب میکرد و خمیر میساخت .(کحل البصر،ص 102)
...
به روایت دیلمی: «رسول خدا (صلیالله علیه واله)کفش خود را وصله میزد، پوشاک خویش را میدوخت، در منزل را شخصاً باز میکرد، گوسفندان و شترها را میدوشید،با بردگان غذا میخورد،بر زمین مینشست،بر درازگوش سوار میشد،دیگری را نیز ترک خود سوار می کردوحیا مانع نمیشد که شخصاً نیازمندیهای خود را از بازار تهیه کندوبه خانه برد.[2] و به هنگام خسته شدن خادمش در دستاس کردن، به کمک او میشتافت و آب وضوی شبش را خود تهیه میکرد . و در همه ی کارها به اهل خانه کمک میکرد.
پیامبر اکرم (صلیالله علیه واله)با همه عظمت و موقعیت ممتازش در منزل کار میکرد . و به نگهداری و پرستاری از کودکان میپرداخت .
پیامبر خدا (صلیالله علیه واله)جامه خود را میدوخت کفشش را پینه میکرد و بیشترین کار و سرگرمی او در خانه خیاطی بود.[3]
قسمتی از پایان نامه خانم زهره صلاحیان (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها) با عنوان: نقش دولت اسلامی در حمایت از بنیان خانواده در فقه امامیه وحقوق جمهوری اسلامی
[1] - محمد بن حسن ،حر عاملی،وسایل الشیعه،ج 14،نوبت چاپ اول،قم،1409،ص 122
[2] - سید محمدحسین،طباطبایی،سنن النبی،ترجمه حسین استاد ولی،چاپ هشتم،1385،چاپخانه گلبان،1379،ص34.
[3] -محمد، محمدی ریشهری،میزان الحکمه،ج13،همان،ص1629.