سیری در  سیره اخلاقی ثامن الحجج علی بن موسی الرضا علیه السلام

مبارزه با اسراف

روزی غلامانش میوه ای را خوردند ولی آن را تمام نخوردند و مقداری مانده به دور انداختند، امام صلوات الله علیه بر آن ها برآشفت و فرمود: سبحان الله، اگر شما بی نیاز هستید دیگران بدان نیازمندند، به جای انداختن، به مستمندان انفاق کنید.«سبحان الله ان کنتم استغنیتم فان اُناساً لم یستغنوا اطعموه من یحناج الیه»(انوار البهیه ص107)

مساوات در سیره امام علیه السلام

مردی از اهل بلخ گوید: در سفر خراسان در خدمت امام رضا علیه السلام بودم. روزی طعام خواست، همه خدمتکاران از سیاهان و دیگران را کنار سفره جمع کرد، گفتم: فدایت شوم، بهتر آن است که آن ها در خوان دیگری بخورند. فرمود: آرام باش پروردگار همه، یکی است، مادرمان حوا و پدرمان آدم یکی است، مجازات بسته به اعمال است.«فقال: مه ان الرّبّ تبارک و تعالی واحد، والام واحده والاب واحد و الجزاء بالاعمال»(بحارالانوار/101/100/49

تواضع امام علیه السلام

زمانی که امام رضا علیه السلام به عنوان ولیعهد در خراسان بود آشکار است که تا چه اندازه موقعیت سیاسی داشت. ایشان به عنوان جانشین خلیفه وقت شناخته می شدند و طبیعی بود که مردم، سخت به آن حضرت احترام می گذاشتند…

اما همین امام بنا به روایتی که ابن شهرآشوب، نویسنده مشهور شیعه در قرن ششم به نقل از یعقوب بن اسحاق نوبختی روایت کرده است به گونه ای وارد حمام نیشابور شد که حاضران متوجه نشدند آن حضرت دارای چنان مقامی است. ابن شهرآشوب می نویسد: حضرت رضا علیه السلام وارد حمام شد. یکی از کسانی که حاضر بود- و ایشان را نمی شناخت- از آن حضرت خواست تا دلّاکی او را کرده و به اصطلاح امروزه، کیسه او را بکشد. حضرت درخواست او را پذیرفت و مشغول کار شد. برخی که امام را می شناختند، آن مرد را درباره امام رضا علیه السلام آگاه کردند و او مشغول عذرخواهی شد. با این حال امام به او آرامش داده و همچنان به دلّاکی او مشغول بود.(مناقب ابن شهرآشوب، ج2، ص412)

نماز اول وقت

به دستور مأمون در یکی از مجالس«عمران صابی» که از دانشمندان بزرگ بود، با امام رضا به مناظره پرداخت و در آن جلسه امام، سؤال های او را با حوصله، متانت، استدلال های قطعی و روشن پاسخ داده و او را به سوی توحید متمایل کرده بود. هنگامی که بحث و مناظره به اوج خود رسید و چیزی به تحوّل درونی آن دانشمند زبردست صابئین(1) نمانده بود حضرت رضا علیه السلام احساس کرد وقت اذان ظهر و هنگام نماز است. امام علیه السلام به مأمون فرمود:«وقت نماز فرا رسید.»

عمران صابی با التماس گفت:«آقای من! گفتگو و پاسخ های خویش را قطع نکن دل من آماده پذیرش سخنان شما است.» امّا حضرت رضا علیه السلام تحت تأثیر سخنان عاطفی و احساس برانگیز او قرار نگرفت و فرمود: عیبی ندارد نماز را می خوانیم و دوباره به گفتگو ادامه خواهیم داد.

در این حال امام و همراهان به اقامه نماز مشغول شدند. حضرت بعد از اقامه نماز دوباره به گفتگو ادامه داده و پاسخ های روشنگرانه خویش را ارائه نمود.(2)

1- صابئین گروهی هستند که خود را پیرو حضرت یحیی می دانند.

2- توحید صدوق، ص434؛ حیاه الامام رضا علیه السلام، ج1، ص110

منبع: هفته نامه ولایت، ایثار، شهادت حیات طیبه/جمعه7مهر1391/شماره66

امام خامنه ای(مدظله العالی):

مرقد منور علی بن موسی الرضا علیه السلام منبع برکات بی شماری است و به خصوص برای من یکی از برکات بزرگ الهی محسوب می شود.

بیانات در دیدار زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی29/01/1370

قرآن مجید:

ای پیامبر! به زنان و دختران خود و زنان مؤمن بگو: چادرهایشان را بپوشند تا به عفت و پاکدامنی شناخته شوند و از اذیت و آزار و تعرّض (هوسرانان) در امان باشند…(1)

1- احزاب: 59.

از نگاه قرآن و احادیث، آیا می توان برای حاکمان ستمگر آرزوی مرگ نمود، و در مرگشان شادمان بود؟

تعالیم و آموزه‌های دینی به ما می‌گوید؛ انسان باید هموار از ظالمان و ستمگران بیزاری جوید و بر آنان لعن و نفرین فرستد: «أَلا لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الظَّالِمینَ»؛[1] اى لعنت خدا بر ظالمان باد.
بر اساس این آموزه‌ها، انسان مؤمن می‌تواند برای ظالم و ستم‌گری که امیدی به هدایت او نیست، آرزوی مرگ کند و به دنبال آن از مرگش خوشحال شود؛ چرا که با مرگش عده‌ای از مردم از زیر ستم او آزاد شده و به بندگی خدا می‌پردازند. البته اظهار علنی این موضوع در مواردی سفارش نمی‌شود مانند آن‌که به مصالح فردی(در موارد جزئی و شخصی) نبوده و با اصل تقیه منافات داشته باشد و نیز اگر منطبق با مصالح جامعه اسلامی نباشد؛ یعنی علنی کردن این شادمانی باعث تنش‌های سیاسی شود که ضررش برای جامعه دینی، بیش از نفعش باشد.
اما در اصل مسئله، از قرآن کریم و روایات، مواردی به عنوان نمونه بیان می‌شود.
1. «وَ قالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیَّارا»؛[2] نوح گفت: پروردگارا! هیچ‌یک از کافران را بر روى زمین باقى مگذار.
از خواسته‌های حضرت نوح(ع) از خداوند این بود که پروردگارا! کافران را از روی زمین بردار. چنانچه آنان را به حال خود واگذاری به گمراهی خود اکتفا نکرده، بلکه بندگان تو را که از مکتب توحیدی من پیروى می‌نمایند منحرف نموده، تیره‌‏گى و ظلمت شرک و جهل جهان را فراخواهد گرفت و زحمات سال‌‌هاى متمادى که در باره دعوت مردم جهان و نسل‌‌هاى متعدد به کار برده‌‏‌ام هدر خواهد رفت. و این گروه، خداپرستان پیروان مکتب مرا نیز به ضلالت خواهند افکند؛ چون حضرت نوح دید که اینها دیگر قابلیت هدایت ندارند و در نسل آنها مؤمن به وجود نمی‌آید؛ لذا مرگ و نابودی آنها را از خدا درخواست کرد.
2. «غلبت الروم … فی‏ بِضْعِ سِنینَ للهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُون‏»؛[3] رومیان مغلوب شدند. در نزدیک این سرزمین. و پس از مغلوب شدن بار دیگر غالب خواهند شد. در مدت چند سال. فرمان، فرمان خدا است، چه پیش از پیروزى و چه بعد از آن. و در آن روز مؤمنان شادمان می‌‏شوند.

صفحات: 1· 2

قرآن مجید از سخن چین به عنوان زنیم یعنی کسی که اصل و نسب روشنی ندارد نام می برد واین دلیل بر عظمت این گناه است. راغب اصفهانی می گوید: زنیم به کسی گفته می شود که به طایفه ای منسوب شده ولی در واقع از آنها نیست . [ سپس می گوید: ] ریشه این لغت از زنمه به معنی زائده و آویزه گوش و حلق گوسفند گرفته شـده است . گویی شـخص سخن چین در میان قوم خود مثل یک موجود زیادی و وصله ناهمرنگی است که بدون دلیل به آنها منتسب شـده و گویی مانند کسی است که اصل و نسب روشن و درستی ندارد .مرحوم فیض کاشـانی نیز در محجّة البیضاء از عبد اللّه بن مبارک نقل می کند : زنیم کسی است که از زنا متولد شده و همه چیز را در همه جا بازگو می کند . سپس می گوید : عبد اللّه بن مبارک این تفسیر را از آیه شریفه عُتُلٍّ بَعْدَ ذ لِکَ زَنیمٍ برداشت کرده است .خلاصه اینکه سخن چین و نمّام مانند کسی است که نطفه اش از طریق مشروع بسته نشده است .
قرآن مجید به کسانی که با نمّامی و سخن چینی آتش کینه و عداوت را میان مردم بر می افروزند هشـدار می دهد و آنان را به عذاب دوزخ تهدید می کند ، چنانکه در باره یکی از همسران ابی لهب به نام امّ جمیل می فرماید :
وَامْرأتُهُ حَمّالَةَ الْحَطَبِ
زن او : [ ابی لهب ] آن هیزم کش آتش افروز نیز اهل جهنم است .
امّ جمیل ـ دختر حرب ، خواهر أبو سفیان و عمه معاویه ـ یکی از زنان ابی لهب بود که از دشمنان سرسخت رسولخدا «صلّی اللّه علیه و آله و سلم» به شمار می رفت. به هر حال ، چون أبو لهب خود آتش افروز بود ، زن او نیز فتنه انگیز بود و در این راه کوشش بسیار می کرد و تا آنجا که قدرت و توان داشت از پیامبر اکرم «صلّی اللّه علیه و آله و سلم» و اصحاب ایشـان اخباری کسب می کرد و آن را به مشرکان و بت پرستان گزارش می داد و به همین جهت خدای متعال این گونه از وی به بدی نام می برد و او را مستحق آتش می داند و به طور کلی سرنوشت هر کس که نمّامی کند آتش دوزخ است .
و سخن چين در بريدن رشته‏اى كه خداوند به پيوستن آن امر كرده مى‏كوشد و در زمين فساد مى‏كند. خداوند مى‏فرمايد:
«انَّمَا السَّبيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ يَبْغُونَ فِى الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ»
«راه [نكوهش و تعرض‏] بر كسانى است كه به مردم ستم كنند و در زمين به ناحق سركشى نمايند». و سخن چين از اين‏هاست.
وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَة
وای بر هر عیب جوی سخن چین
مَشّاءٍ بِنَمیمٍ هَمّازٍ
از کسانی که بسیار عیب جو و سخن چین هستند پیروی مکن
و فرمود:«شرّ النّاس من اتّقاه النّاس لشرّه»
«بدترين مردم كسى است كه مردم از شرّ و گزند او بترسند و پروا كنند». و سخن چين از اين‏هاست، و شرّ و گزند سخن چين از هر كسى بيشتر است.
پس بر هر كسى لازم است كه سخن نمّام را باور و تصديق نكند، زيرا سخن چين فاسق است، و شهادت فاسق مردود است به دليل قول خداى تعالى:
«إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَاءٍ فَتَبَيَّنُوا» «اگر فاسقى خبرى نزد شما آورد به تحقيق پردازيد».

هشت نوع تربيت داريم : تربيت ديني ، تربيت اخلاقي ، تربيت عرفاني ، تربيت اجتماعي ، تربيت جنسي ، تربيت عاطفي ، تربيت عقلاني و تربيت بدني .1

اگر والدین در تربیت شایسته کودک همت گمارند، به قوانین تربیتی اسلام آشنا باشند و از آن ها مدد بگیرند، بسیاری از نارساییهای ناشی از وراثت و غذای شیهه ناک و … جبران پذیر است.

به عبارت دیگر ، تربیت اسلامی عاملی است برای از بین بردن زمینه شقاوت که که به هر وسیله ای در کودک به وجود آمده است، و اگر تربیت صحیح انجام پذیرد حتی محیط فاسد، رفیق بد، و معلم بی دین هم در انحراف انسان تأثیر نخواهد داشت.2

غریزه مذهب گرایی از جمله غرائز مهمی است که از اوان کودکی باید بدان توجه شود، امروزه برای همه مسلم است که غریزه مذهب گرایی غریزه ای فطری است، و بر والدین است که کودکان را از ابتدا به خواندن نماز تشویق و ترغیب کنند، که البته تشویق باید با مهربانی همراه باشدبطوریکه کودکان بطور طبیعی و خودکار نماز خوان شوند نه با زور و بداخلاقی و عصبانیت.3

مادر نیز وظیفه  تربیتی مهمی بر عهده  دارد.

1.قسمتی از پایان نامه خانم ناصری(طلبه ی مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

2.تربیت فرزند، ص72

3.همان