از مجموع کلمات لغویان می توان چند معنی برای برکت برداشت نمود: اولا ثبات خیر الهی در اشیاء،دوما نموّ وزیادی، سوما سعادت و برتری. به نظر می رسد قول کسانی که برکت را به معنای ثبوت خیر یا نموّ می دانند، مناسب تر است.از ثبات و نموّ ، دوام و استمرار نیز استفاده می شود.بنابراین می توان گفت: برکت، خیر فراوانی است که با نموّ و رشد تقارن دارد و این معنی با معنای اصطلاحی و عرفی واژه برکت نیز متناسب است.از این رو عرف چیزی را دارای برکت می داند که از آن استفاده فراوان یا مداوم شود و لذا عمر طولانی را که حاصل چندانی نداشته، عمر بی برکتی می دانند و به سرمایه اندکی که استفاده های بهینه از آن بشود، سرمایه با برکت می گویند.

قسمتی از پایان نامه خانم خدارحمی

نکته ای که شاید به ذهن خطور کند این است که آیا برکت و بی برکتی همان فقر و ثروت نیست؟ و برکت یعنی دارایی ودارا بودن و بی برکتی هم یعنی نداری و فقر؟

در پاسخ این سؤال باید گفت برکت در لغت به معنای نموّ و رشد و زیاد شدن آمده است[1]، ولی به نظر می رسد برکت و بی برکتی چیزی فراتر از ثروت و فقر باشد؛ زیرا همان گونه که مشاهده می شود، بسیاری از افراد، اگرچه در آمد و کسب خوبی دارند و طبق قاعده زندگی آن ها باید بدون کمبود و مشکلات مادی اداره شود؛ ولی مشاهده می کنیم که این گونه افراد؛ اغلب از فقر و نداری و کمبود در زندگی خود سخن می گویند و چه بسا از لفظ بی برکت بودن نیز استفاده می کنند.

در مقابل، افرادی هم هستند که با وجود این که از درآمد چندان بالایی برخوردار نیستند؛ ولی با این حال، امور زندگی شان به راحتی و بدون مشکل  سپری می شود و زمانی که از آن ها سؤال شود که با این درآمد کم چگونه گذران زندگی می کنید پاسخ می دهند که پول و مال باید برکت داشته باشد.

بنابراین مشخص می شود که بین زیاد بودن و برکت داشتن فرق وجود دارد، و آن این است که طبق گفته ی علمای لغت، برکت، افزایشی است که در ظاهر دیده و لمس نمی شود، بلکه به معنای دوام داشتن و پایدار و ثابت بودن است.

نتیجه این که هر برکتی زیاد شدن و افزایش را به دنبال دارد؛ ولی هر افزایشی همراه برکت نیست.[2]

قسمتی از پایان نامه خانم خدارحمی

[1]-خلیل، فراهیدی، همان کتاب، ص368؛ اسماعیل بن حماد، جوهری، الصحاح، ج4، چاپ چهارم، بیروت، نشر دارالعلم للملایین، 1407 ق، ص575؛ محمد بن مکرم، ابن منظور، همان کتاب،ج 10، ص396
[2]-ابو هلال، عسکری، الفروغ اللغویه، چاپ اول، قم، نشر جامعه مدرسین قم، 1412ق، ص97

علامه طباطبایی برای حل مشکل تعارض برکت با علل و عوامل طبیعی، پدید آمدن برکت را سازگار با دیگر عوامل و اسباب می داند و با بیان این که سببیت خدا و برکت او فوق سایر اسباب است و نزول برکت، با نوع عملکرد سایر عوامل منافاتی ندارد، نتیجه می گیرد که نباید پنداشت که نزول برکت الهی بر چیزی با عمل سایر عوامل منافات دارد، زیرا معنای این که خداوند اراده کرده که فلان چیز دارای برکت و خیر کثیر باشد، این نیست که اثر اسباب و علل دیگر را باطل کند، برای این که اراده خداوند در طول سایر علل و اسباب است و نه در عرض آن.

به عنوان مثال اگر می گوییم خداوند فلان طعام را برکت داده، معنایش این نیست که علل و اسبابی که در آن طعام و در مزاج خورنده آن است، همه را ابطال کرده و اثر شفا و یا نورانیت را از پیش خود در آن قرار داده، بلکه معنایش این است که اسباب مختلفی را که در این میان است طوری ترتیب داده که همان اسباب نتیجه مطلوب را از خوردن آن غذا به دست می دهند و یا باعث می شود که فلان مال ضایع نگردد و یا دزد آن را به سرقت نبرد.

قسمتی از پایان نامه خانم خدارحمی

گونه دیگر برکت، اکتسابی و ویژه انسان است و برای برخورداری از آن، فراهم کردن شرایطی لازم است.[1]

برکت اکتسابی به دو گونه پدید می آید: نخست با دریافت فیض و خیری از جانب خداوند در کارها، و دیگری با بهره مندی از برکت موجودات مبارکی چون پیامبران یا زمان و مکان های مقدس.[2]

قسمتی از پایان نامه خانم خدارحمی

[1]-برای نمونه: اعراف(7) آیه96
[2]-سید محمد حسین، طباطبایی، همان کتاب، ص281

علامه طباطبایی با استفاده از گزارش های واژه شناسان و کاربردهای برکت در آیات، در صدد ترسیم چارچوب معنایی این مفهوم در قرآن برآمده است. وی پس از بازگویی نظر راغب درباره ی واژه برکت، نتیجه می گیرد که برکت، خیری است که متناسب با ظرفیت و کارکرد هر پدیده ای، در آن نهاده می شود؛ مثلا برکت در نسل، به فراوانی فرزندان است و برکت در وقت، این است که گستردگی کارهای انسان در زمانی خاص، بیشتر از کسانی مانند او، در همان مقدار از زمان باشد؛ همچنین همانگونه که برکت در هر پدیده ای متنسب با آن تعریف می شود، در هر پدیده نیز ممکن است به اعتبارهای مختلف، نمودهای گوناگون یابد؛ مثلا غذا به اعتبار این که هدف از آن سیر شدن افراد باشد یا زیان نرساندن به خورنده آن یا شفای بیمار یا اینکه در باطن انسان نوری پدید آورد که او را به عبادت خدا توانا کند، برکت و خیر آن نیز گوناگون می شود. بنا براین معنای برکت مانند امور نسبی با اختلاف غرض ها مختلف می شود.

ایشان در پرتو هدف غایی دین که رسیدن به کمال معنوی است، برکت را در همه گونه های آن پدید آمدن خیر معنوی یا مادی منتهی به خیر معنوی تعریف می کند.[1]

قسمتی از پایان نامه خانم خدارحمی
[1]-سید محمد حسین، طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن،ج7، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417ق، ص280

واژه ی برکت در قرآن نیامده؛ اما مشتقات «بَرَکَ» در مجموع 32 بار در قرآن کریم ذکر شده است: «برکات» سه مرتبه[1]، «مبارک» دوازده بار[2]،«بارکنا» شش مورد[3]، «تبارک» نه مرتبه[4]، «بارَکَ»[5] و «بورک»[6] هر کدام یک مورد.

افزون بر این آیاتی هم که بدون کاربرد واژه ای از مشتقات «بَرَکَ» با شرایطی وعده فزونی نعمت را طرح کرده، به موضوع برکت مرتبط است.
قسمتی از پایان نامه خانم خدارحمی
[1]-اعراف(7) آیه137؛ هود(11) آیه 48و 73
[2]-برای نمونه: آل عمران(3) آیه 96؛ انعام(6) آیه 92
[3]-برای نمونه: اعراف(7) آیه 137؛ صافات(37) آیه 113
-[4]برای نمونه: اعراف(7) آیه 54؛ مؤمنون(23) آیه 14
[5]-فصلت(41) آیه 10
[6]-نمل(28) آیه 8

بركت به  معناي رشد و نمو و زياد شدن است، بركت يعني ماندگار بود و استمرار داشتن، بركت يعني خوش يمن بودن، يعني سهل و آسان شدن زندگي و برآورده شدن اهداف بر اساس خواست انسان، يعني فراواني خيرها و خوبي ها.

وقتي به شخصي مي گوييم مبارك باشد، يعني خداوند اين نعمت جديد را برايت خوش يمن و با بركت قرار دهد و هر روز بر آن بيفزايد و آن را استمرار و تداوم بخشد.

ديده شده توسط سليماني(نويسنده وبلاگ) در كتاب گشايش روزي،ص54