مفاخر قم

مرحوم شيخ ابوالقاسم قمى

آن بزرگوار فرزند ملامحمدتقى قمى، از اعاظم علماى بلده طيّبه قم بوده‏اند. او در سال 1281 هجرى قمرى در قم تولد يافت. مقدمات را در نزد علماى قم مانند شيخ محمدجواد و شيخ محمدحسن قمى فرا گرفت. مدتى نيز در تهران از محضر مرحوم حاج ميرزا محمدحسن آشتيانى استفاده كرد و سپس به عتبات عاليات رفت و از درس بزرگانى مانند ميرزا حسن خليلى و حاج آقارضا همدانى و مرحوم سيدمحمدكاظم يزدى و مرحوم آقاى آخوند خراسانى، اعلى‏اللَّه‏مقامهم جميعاً بهره‏هاى فراوان گرفت. 

از عبارت علامه تهرانى استفاده مى‏شود كه او در دوران تحصيل در نجف در كمال فقر و تنگدستى بوه و با اين وضع ادامه تحصيل داده است تا از علماى بزرگ و برجسته گرديده و به مقام والاى اجتهاد نايل شده است. او در سال 1322 ه’ق به زادگاه خود مراجعت كرد و سرگرم تدريس و تربيت نفوس و افتا و امامت جماعت گرديد. 

او علاوه بر مراتب عاليه علمى، صاحب مقامات معنوى بالايى بوده و عمل وى در تربيت نفوس اثر بسزايى داشته است و اين مطلب مسلّم است كه هنگام ورود مرحوم آيت اللَّه‏العظمى حايرى به قم او رييس مطلق و شخصيت يگانه علمى و دينى قم بوده و حداقل از رؤسا و علماى طراز اول شهر به شمار مى‏رفته و با اين وصف، با اخلاص عجيبى در برابر آن مرد بزرگ تواضع مى‏كرده و در حمايت و پيشبرد زعامت او فروگزار نمى‏كرده است تا بالاخره رياست و زعامت براى آقاى حاج شيخ عبدالكريم حايرى محرز مى‏گردد و على التحقيق يكى از عوامل مهمّ در پيشروى مرحوم آقاى حايرى فداكارى كم‏نظير آقاى حاج شيخ ابوالقاسم قمى بوده است. 

شگفتا! او خود مرجع تقليد بوده و چنانكه نقل شده است اكثر مردم قم و نواحى - يا حداقل گروهى از آنان - از او تقليد مى‏كرده‏اند و محبوب و مقبول عموم طبقات از مردمان عادى و طبقه فضلاو علما بوده است. به طورى كه نقل شده است گروهى او را بر مرحوم آيت‏اللَّه العظمى حايرى ترجيح مى‏داده‏اند، علاوه كه خود قمى الاصل و اهل اين سرزمين بوده است، مع ذلك نه تنها از آمدن آيت اللَّه‏العظمى حايرى به قم و اقامت او باكى نداشته، بلكه ترويج مى‏كرده و زمينه استقرار ايشان را فراهم مى‏آورده است. 

نقل شده كه يكى از شاگردان آن بزرگوار پاى درس ايشان مطلبى را گفت و براى اينكه بتواند مطلب خود را به ايشان برساند، گفت: حضرت آيت اللَّه! ايشان فرمودند: آيت اللَّه آقاى حاج شيخ عبدالكريم است. 

و در نقلى خواندم كه در مجلسى شركت كردند. واعظ با تعبير حضرت آيت اللَّه… از ايشان تجليل كرد. ايشان فرمودند: آيت اللَّه آقاى حاج شيخ عبدالكريم است. 

از يكى از اعاظم و مراجع در گذشته نقل شده كه فرمودند: روزى همچنان كه پاى درس آقاى حاج شيخ عبدالكريم نشسته بوديم. ناگهان ايشان از منبر پائين آمدند. همه متحير شدند كه چه شد. بعد ديديم كه آقاى حاج شيخ ابوالقاسم آمده‏ اند و در درس آقاى حاج شيخ به عنوان احترام از ايشان شركت كرده‏ اند و آقاى حاج شيخ به احترام ايشان درس را قطع كرده و از منبر پائين آمده بودند. 

اجازه و تصديق اجتهادى از آن بزرگوار براى مرحوم آيت اللَّه آقاى ميرزا احمدسلطانى جهرمى صادر شده كه صورت آن نزد اينجانب موجود است و مرحوم آيت اللَّه ‏العظمى آقاى حاج شيخ عبدالكريم در ذيل آن نوشته‏ اند، آنچه مرقوم فرموده ‏اند صحيح است، الاحقر عبدالكريم الحايرى. 

بارى، آن بزرگوار در سال 1353 هجرى قمرى مطابق با سال 1313 هجرى شمسى دار فانى را وداع گفت و در مسجد بالاسر، نزديكى موضعى كه بعداً قبر مرحوم آقاى حاج شيخ عبدالكريم واقع شد، مدفون گرديد.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت،ص175

مفاخر قم

حاج ميرزا محمد ارباب

مرحوم آيت اللَّه آقاى حاج ميرزا محمد ارباب، فرزند محمدتقى بيك ارباب در سال 1273 ه’ق در قم و در يك خانواده كشاورز تولد يافت. پس از تعلم مقدمات و سطح، به عتبات عاليات رفت. از محضر مرحوم حاج ميرزا حبيب اللَّه رشتى و مرحوم آقاى آخوند خراسانى استفاده كرد و مدتى از محضر افادات مرحوم ميرزاى بزرگ شيرازى بهره ‏مند گرديد. 

مرحوم علامه تهرانى او را از تلامذه ميرزاى شيرازى مى‏ شمارد و مى‏ گويد: “حاج ميرزا محمد ارباب قمى، با آقا حسن قمى و مولا عبداللَّه قمى به سامرا آمد و سالهاى كمى در آنجا بود، بعد با مولا عبداللَّه به نجف رفت و ساليانى در نجف بود. آنگاه به قم بازگشت و امروز او در قم از مروّجين و محقّقين و مصنّفين است.”

آن بزرگوار داراى تأليف ارزنده‏اى است به نام اربعين حسينيه يا چهل حديث حسينى و آن كتابى است در مقتل و تحقيقات فراوانى پيرامون فضايل و مناقب و مصايب حضرت سيدالشّهدا عليه‏السّلام و روايات وارده درباره آن حضرت دارند و تا كنون دو بار چاپ شده است و مرحوم تهرانى مى‏گويد: “آن را در سال 1328 به نام متولّى‏ باشى، سيد محمدباقرحسينى، كه از اولاد على بن الحسين عليهماالسّلام است، نگاشت." 

از خصوصيات و مزاياى آن بزرگوار اين است كه در بزرگداشت مقام ارجمند مرحوم آيت اللَّه‏العظمى حايرى چيزى نگذاشته است، زيرا او به هنگامى كه آقاى حاج شيخ عبدالكريم به قم آمده و رحل اقامت افكنده‏اند، خود از علماى برجسته، نافذالكلمه و محترم شهر به شمار مى‏رفته است، مع ذلك زعامت آن مرد بزرگ را پذيرفته و با او همكارى نموده و بسيار نسبت به وى تواضع مى‏كرده است. 

او هر وقت مى‏ خواسته به جايى برود سوار مركب متداول آن عصر مى‏شده است، گاهى كه در مسير خود به آقاى حاج شيخ عبدالكريم برخورد مى‏كرده، از حيوان سوارى خود پياده مى‏شده و اداى احترام مى‏نموده است، دوباره سوارمى‏شده و به راه خود ادامه مى‏داده است. 

و نيز مرحوم آقاى ارباب منبر نمى‏رفته‏اند، جز در مجلس روضه‏اى كه از سول مرحوم آيت‏اللَّه‏العظمى حايرى به مناسبت سوگوارى حضرت زهراى اطهر سلام اللَّه ‏عليها در مسجد بالاسر حضرت معصومه سلام‏ اللَّه‏ عليها منعقد مى‏ شده است كه استثناءً در اين مجلس به احترام آقاى حاج شيخ عبدالكريم، منبر مى ‏رفته ‏اند.

آن بزرگوار طبع لطيفى داشته و اشعار در مدايح و مراثى اهلبيت عليهم ‏السّلام مى‏گفته است و از جمله اشعارشان قطعه شعر معروفى است در خطاب به حضرت ولى عصر و يادآورى مصايب كربلا كه مطلع آن اين است:چه خوش باشد كه بعد از انتظارى
به اميدى رسند اميدواران

و اين شعر در بسيارى از مجالس خوانده مى ‏شود و وعاظ و خطبا و گاهى مداحان، آن را با سوز مخصوص مى‏ خوانند و اثر خاصّى در مستمعين دارد. 

آن روحانى‏ بزرگوار و موجّه در ماه جمادى الاولى سال 1341 هجرى، يك سال بعد از مهاجرت مرحوم حايرى به قم، در سن 68 سالگى درگذشت و در قبرستان شيخان قم كه مدفن بسيارى از علماى بلندپايه است دفن گرديد. رحمة اللَّه و رضوانه عليه.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت/172

مفاخر قم

شيخ غلامرضا قمى معروف به حاج آخوند

آن بزرگوار، فرزند حاج رجب‏على قمى از اهل قم بوده و اشتهار به حاج آخوند داشته است. مرحوم آقاى شيخ آقابزرگ تهرانى از او به “عالم محقّق و فقيه متبحّر از اعاظم” ياد كرده است.

او از قم براى تكميل مراتب علمى به نجف مى‏رود و دو سال درس شيخ مرتضى انصارى را درك كرده است. بعد از آن در درس مرحوم ميرزاى شيرازى شركت نمود و در آخر دو سال هم دورانى كه ميرزاى شيرازى در سامرا تشكيل حوزه داده بود، به سامرّا رفت و آنگاه به قم برگشت و مرجع امور مردم گرديد و مشغول تدريس و وعظ و اقامه جماعت گرديد، تا در شانزدهم ذى الحجّه سال 1332 هجرى قمرى از دنيا رفت  و در ايوان آيينه در صحن بزرگ اتابكى، مدفون گرديد. 

البته در عصر ما علامتى براى قبر شريف او نيست. 

آن بزرگوار داراى آثار علمى متعددى است؛ از قبيل: 

1- صلاة، 

2- صلاةالمسافر، 

3- اجتماع امر و نهى، 

4- مسأله ضدّ، 

5- كتاب قضاء، 

6- قلائدالفرائد. 

در ميان اين آثار، كتاب اخير كه حاشيه بر فرايد استادش شيخ مرتضى انصارى است، چاپ شده و چندسال قبل به همت نوادگان محترمش به صورت افست، مجدداً چاپ شد و منتشر گرديد. 

كتاب مزبور، حاشيه ‏اى ارزشمند است كه در بعضى از مواضع، به تبيين كلمات شيخ پرداخته است و از خاطرات اينجانب در ايّام تحصيل و دوران جوانى در مدرسه رضويه، اين است كه نسخه‏اى از چاپ قديمى اين كتاب در كتابخانه آن مدرسه بود و ما هنگام اشتغال به رسايل، پيوسته بدان مراجعه مى ‏كرديم و قسمتى از مطالب آن را در حاشيه كتاب رسائلم يادداشت كرده‏ ام. 

قابل ذكر است كه نسخه ‏اى از بحث قضاى آن بزرگوار در نزد يكى از فضلا بود و بنابود توسط نوادگان مرحوم آخوند چاپ شود. 

مع ‏الاسف آنقدر تسويف و تأخير شد تا آن آقا از دنيا رفت و به كلى قضيه منتفى گرديد. آرى و فِى التَّأخيرِ آفات.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت/171

مفاخر قمی

آخوند ملامحمدطاهر قمى رضوان‏ اللَّه‏ عليه
 

او از علماى بزرگ قم در زمان صفويه بوده است. 

شيخ حر جبل عاملى او را با عناوين: عالم، محقّق، مدقّق، ثقه،فقيه،متكلم، محدث،جليل‏القدر، عظيم‏الشأن ياد كرده است. او صاحب تأليفات متعدّدى بوده است، از قبيل: 

1- شرح تهذيب الحديث 

2- حكمةالعارفين فى ردّ شبه المخالفين 

3- الاربعين فى فضايل اميرالمؤمنين 

4- رسالةالجمعة 

5- الفوايدالدينية در ردّ بر حكما و صوفيه 

6- حَجةالاسلام و كتابهاى ديگر.

و بنابر نقلى كه كرده‏اند، ميان اين بزرگوار و محدث و مفسّر نامى، فيض كاشانى رحمةاللَّه‏ عليه اختلاف در عقيده و نظر بوده و بر او خرده مى‏ گرفته است. 

صاحب كتاب روضات، بعد از نقل اين جريان مى‏گويد: “گفته شده كه او در آخر عمر از عقيده و روش خود برگشت و نسبت به فيض كاشانى خوش‏بين گرديد. و بالاخره از قم به عزم كاشان بيرون رفت تا حضوراً از او اعتذار بجويد و تمام اين مسافت را با قدم پيمود تا به كاشان رسيد و بر در خانه او آمد و نداد در داد: يا مُحْسِنْ قَدْ اَتاكَ الْمُسيئ - نام مرحوم فيض، محسن بوده است - اى محسن و نيكوكار، آدم بدكار به در خانه تو آمده است. ملامحسن فيض بيرون آمد و با هم مصافحه و معانقه كردند و هركدام از ديگرى حليّت مى‏ طلبيد و بعد از آن ملا محمدطاهر بدون درنگ برگشت و فرمود: من از آمدنم از قم بدينجا خواستم هضم نفس و تدااه خود را و اينكه ضوان اللّه بنمايم.

بالاخره اين بزرگوار در قم، پايگاه خود از دنيا رفت و در نزديكى قبر زكريّابن آدم و در بقعه او مدفون گرديد. 
دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت/169

مفاخر قم

محمدبن‏ على‏ بن‏ الحسين‏ بن‏ بابويه ‏قمى،معروف ‏به صدوق

او در شهرستان قم، تولد يافت و وجود او به بركت دعاى حضرت صاحب الامر صلوات‏اللَّه‏عليه بود، كه به درخواست پدر محترم او از امام عليه‏السّلام صورت گرفت. 

و در شرح حالات شيخ صدوق اول، جريان دعاى امام زمان را ذكر كرديم و دنبال همان قضيّه دارد كه شخصى به نام حسين بن عبيداللَّه گفته است: “من شنيدم كه ابوجعفر - شيخ صدوق - مى‏فرمود: من به دعاى صاحب ‏الامرعليه ‏السّلام ولادت ‏يافتم و بدين مطلب افتخار مى‏ كرد.”

آن بزرگوار در قم، رشد يافت و از علما و مشايخ عصر خود در قم استفاده وافر برد و به درخواست اهل رى به آنجا مهاجرت كرد، تاريخ مهاجرتشان به صورت مشخّص ذكر نشده است، اما طبق استظهارى كه محقق جليل مرحوم آيت اللَّه‏حاج شيخ عبدالرحيم ربانى شيرازى رحمةاللَّه‏ عليه از مواضعى از كتابهاى عيون اخبارالرضا و خصال و امالى - كه هر سه از تأليفات شيخ صدوق است - كرده ‏اند، مهاجرت ايشان به رى بعد از ماه رجب سال 339 ه’ق و قبل از رجب 347 ه’ق بوده است.

آثار و تأليفات آن مرد بزرگ بسيار زياد است و ظاهراً در ميان علماى اماميّه كسى مانند ايشان در كثرت تأليف نداريم. 

نجاشى در حدود دو ورق اسامى كتاب‏هاى شيخ صدوق را ذكر كرده است. 

و در حالات او آمده است كه در سال 355 ه’ق وارد بغداد شد. شيوخ طايفه از او استماع حديث و مطالب مى‏كردند و حال آنكه او خود تازه سال بود. مصنفات او بسيار است و در ميان قميين كسى مانند او در حفظ حديث و روايت و مطالب و كثرت علم ديده نشده است.  مباحثات و مناظرات او بسيار ارزنده است و در مقام مناظره بسيار قوى و نيرومند بوده است. 

بر اثر شدت اعتماد علما بر روايات و نقلهايش، اشتهار به صدوق پيدا كرد و او را رييس المحدّثين خوانده‏اند. 

شيخ عبدالجليل قزوينى رازى در جواب يكى از علماى سنّى كه شيعه را متهم كرده كه ايشان را درسى نباشد، مى‏ گويد: “…و فضل و بزرگى شيخ كبير، ابوجعفر بابويه، رحمةاللَّه‏ عليه، را خرد چگونه انكار توان كرد از تصانيف و وعظ و درس و از رى تا بلاد تركستان و ايلان، اثر علم و فضل و بركات زهد و امانت او پوشيده نيست.”

و در جاى ديگر در جواب سخن ديگرى از آن منحرف مى‏گويد: ” و ابوجعفربابويه، شيخى بزرگوار است و استاد همه طايفه.”

و نيز مى‏ گويد: ” ابوجعفر الكبير بابويه، مصنف سيصد مجلّد از اصول و فروع.”

و بالاخره آن بزرگوار در سال 381 هجرى قمرى در حالى كه عمر شريفش به هفتاد و چندسال رسيده بود از دنيا رفت و قبر شريفش در شهر رى نزديك قبر حضرت عبدالعظيم حسنى مى‏ باشد و داراى قبّه و بارگاه و حرم و صحن است و دلدادگان مكتب على آل على عليهم‏ السّلام به زيارتش مى‏ روند و بدان تبرّك مى‏ جويند.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت/167

مفاخر قم

على بن الحسين بن موسى بن بابويه قمى

آن بزرگوار معروف به ابن بابويه است و از او به عنوان صدوق اول نامبرده مى‏شود. رجالى بزرگ و مشهور، نجاشى راجع به او مى‏گويد: شيخ القمييّن در زمان خودش و متقدم و فقيه و ثقه آنان. او به عراق آمد و با حسين بن روح - وكيل ناحيه مباركه - ملاقات كرد و مسايلى از او پرسش نمود. سپس با او به وسيله على بن جعفر اسود، مكاتبه كرد و از او خواست كه عريضه ‏اى را كه به حضرت صاحب عليه‏ السّلام نوشته بود، به آن حضرت برساند و در آن نامه از آقا خواسته بود كه از خدا بخواهند پسرى به او عطا فرمايد و بعد، جواب از ناحيه مقدّسه آمد كه ما دعا كرده و خدا را در مورد حاجت تو خوانديم و به زودى دو پسر نيكوكار به تو عطا خواهد شد. و آنگاه دو پسر، يكى ابوجعفر، صدوق معروف و ديگرى ابوعبداللَّه براى او متولّد شدند.

و همو حدود بيست كتاب را از آن بزرگوار اسم مى‏ برد. وليكن از كلام فرزند برومندش صدوق معروف - بنابر آنچه كه از فهرست ابن نديم نقل شده - استفاده مى‏شود كه او دويست كتاب و تأليف داشته است.

ولى مع الاسف آن آثار ضايع شده و چيزى از آنها در دست نيست. 

مرحوم علّامه اعلى اللَّه ‏مقامه در مختلف فتاواى او را نقل كرده است و يكى از افاضل حوزه علميه قم، حجت الاسلام و المسلمين مرحوم آقاى شيخ عبدالرحيم بروجردى رحمةاللَّه‏ عليه فتاواى او را جمع آورى كرده و به ضميمه فتاواى ابن ابى عقيل به نام “فتاوى‏ العلمين” چاپ و منتشر ساخته است. 

فتاواى اين بزرگوار از اعتبار خاصى برخوردار بوده و هست به طورى كه طبق نقل فقيه طراز اول شيعه، مرحوم شهيد اوّل اعلى اللَّه ‏مقامه، اصحاب به آنچه كه در كتاب شرايع شيخ ابن بابويه رحمةاللَّه ‏عليه بود، به هنگامى كه نصّى را در مسأله‏ اى نمى‏ يافتند، تمسّك كرده، فتواى او را مانند روايت وى به حساب مى‏آوردند و اين به خاطر حسن ظنى بود كه به او داشتند.

در جلالت قدر آن بزرگوار همين بس كه حضرت امام حسن عسكرى عليه ‏السّلام در توقيع شريفى كه براى او فرستاده در خطاب به او مرقوم فرموده‏اند: يا شَيْخى وَ مُعْتَمَدى وَ فَقيهى: اى شيخ من و محل اعتماد من و فقيه من! 

گروهى از اهل قم مى‏گويند: ما در سال وفات ابن بابويه در بغداد بوديم و على بن محمد سمرى - از وكلاى ناحيه مقدسه - پيوسته از ما راجع به ابن بابويه سؤال مى‏كرد و ما مى‏گفتيم: نامه رسيده و او سالم است و كارهاى خود را تدبير مى‏كند. گذشت تا روزى از ما همان پرسش را كرد و ما هم بدانگونه جواب داديم. او گفت: خداوند در مورد على بن الحسين - ابن بابويه - به شما اجر و پاداش دهد، چه آنكه او در همين ساعت قبض روح شد. 

آنان مى ‏گويند: ما آن تاريخ را از نظر ماه و روز و ساعت، ثبت كرديم و بعد از هفده يا هجده روز كه نامه آمد، خبر داده بودند كه آن بزرگوار در همان ساعت از دنيا رفته بوده است.

بارى آن عالم جليل القدر و متقدم در قم كه زادگاه و پايگاه اصلى وى بوده، از دنيا رفت و داراى بقعه و بارگاهى است و قبر شريفش زيارتگاه اهل دل و حاجتمندان و علاقمندان است.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت/164

مفاخر قم

على ‏بن‏ ابراهيم‏ قمى

او از جمله روات اماميه و معاصر با حضرت امام حسن عسكرى عليه ‏السّلام بوده است. مرحوم شيخ كلينى اعلى اللَّه مقامه در كتاب شريف كافى روايات بسيارى را از او نقل كرده و اين حكايت از كمال وثوق و اعتماد شيخ كلينى بر آن بزرگوار مى‏كند. 

آثار متعدد علمى و روايتى از آن بزرگوار باقى مانده و نام برده شده است. ليكن شايد معروفترين آنها كتاب تفسير اوست كه در دو جلد، طبع شده و متكى بر روايات شريفه‏اى است كه از طريق پدر بزرگوارش ابراهيم بن هاشم از حضرت باقر و حضرت صادق عليهماالسّلام نقل كرده است و چون وسايط بين ايشان و امام معصوم عليه ‏السّلام كم است، از ارزش بالايى برخوردار خواهد بود. ضمناً پدر او از اصحاب حضرت رضا عليه ‏السّلام بوده است. 

او در قم از دنيا رفت و داراى قبّه شريفى است و نزديك مقبره شيخان قرار دارد و محلّ زيارت اهل ايمان و علاقمندان به اهلبيت است.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت/ص163