همه چيز نياز به برنامه دارد مخصوصا بهره‏گيرى از كتاب بزرگى همچون قرآن، به همين دليل در خود قرآن براى تلاوت و بهره‏گيرى از اين آيات آداب و شرائطى بيان شده است:

1- طهارت معنوی و ظاهری

نخست مى‏گويد: لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ:” قرآن را جز پاكان لمس نمى‏كنند” اين تعبير ممكن است هم اشاره به پاكيزگى ظاهرى باشد كه تماس گرفتن با خطوط قرآن بايد توام با طهارت و وضو باشد، و هم اشاره به اينكه درك مفاهيم و محتواى اين آيات تنها براى كسانى ميسر است كه پاك از رذائل اخلاقى باشند، تا صفات زشتى كه بر ديده حقيقت بين انسان پرده مى‏افكند، آنها را از مشاهده جمال حق محروم نگرداند .

2-پناه بردن به خداوند

به هنگام آغاز تلاوت قرآن بايد از شيطان رجيم و رانده شده درگاه حق، به خدا پناه برد، چنان كه در آيات فوق خوانديم” فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ".

در روايتى از امام صادق ع مى‏خوانيم كه در پاسخ اين سؤال كه چگونه اين دستور را عمل كنيم؟ و چه بگوئيم؟ فرمود بگو:استعيذ بالسميع العليم من الشيطان الرجيم‏

نا گفته نماند اين پناه بردن نبايد محدود به لفظ و سخن باشد بلكه بايد در اعماق روح و جان نفوذ كند به گونه‏اى كه انسان هنگام تلاوت قرآن از خوهاى شيطانى جدا گردد، و به صفات الهى نزديك شود، تا موانع فهم كلام حق از محيط فكر او برخيزد و جمال دلاراى حقيقت را بدرستى ببيند.

3- ترتیل خواندن

قرآن را بايد به صورت” ترتيل” تلاوت كرد، يعنى شمرده، و توام با تفكر وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا (مزمل آيه 4).

در حديثى در تفسير اين آيه از امام صادق ع مى‏خوانيم:

ان القرآن لا يقرأ هذرمة، و لكن يرتل ترتيلا، اذا مررت بآية فيها ذكر النار وقفت عندها، و تعوذت باللَّه من النار:

” قرآن را تند و دست و پا شكسته نبايد خواند، بلكه بايد به آرامى تلاوت كرد، هنگامى كه به آيه‏اى مى‏رسى كه در آن ذكر آتش دوزخ شده است توقف مى‏كنى (و مى‏انديشى) و به خدا از آتش دوزخ پناه مى‏برى"! 4- علاوه بر ترتيل، دستور به” تدبر و تفكر” در آيات قرآن داده است آنجا كه مى‏گويد: أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ:” آيا آنها در قرآن نمى‏انديشند"؟ (نساء- 82)

و در حديث ديگرى از پيامبر ص مى‏خوانيم:اعربوا القرآن و التمسوا غرائبه‏: قرآن را فصيح و روشن بخوانيد و از شگفتيهاى مفاهيم آن بهره گيريد” [1]

و نيز در حديث ديگر از امام صادق نقل شده:لقد تجلى اللَّه لخلقه فى كلامه و لكنهم لا يبصرون:” خداوند خود را در كلامش به مردم نشان داده است، ولى كوردلان نمى‏بينند” [2] (تنها روشن ضميران آگاه و انديشمندان با ايمان جمال او را در سخنش‏مشاهده مى‏كنند).

صفحات: 1· 2

حضرت موسى (علیه السلام ) در مناجات خود در كوه طور

عرض كرد: یا اله العالمین (اى معبود جهانیان ).

جواب شنید: لبیك (یعنى نداى تورا پذیرفتم ).

سپس عرض كرد: یا اله المحسنین (اى خداى نیكوكاران ) همان جواب را شنید

سپس عرض كرد: یا اله المطیعین : (اى خداى اطاعت كنندگان ) باز همان پاسخ را شنید.

سپس عرض كرد: یا اله العاصین (اى خداى گنهكاران ).

سه بار در پاسخ شنید: لبیك ، لبیك لبیك .

موسى (علیه السلام ) عرض كرد: خدایا چرا، در دفعه چهارم ، سه بار پاسخم دادى ؟!

خداوند به او خطاب كرد: عارفان به معرفت خود،

و نیكوكاران به نیكى خود

و اطاعت كنندگان به اطاعت خود، اعتماد دارند،

ولى گنهكاران جز به فضل من ، پناهى ندارند، اگر از درگاه من ناامید گردند، به درگاه چه كسى پناهنده شوند؟

دكتر حق شناس(استاد مركز تخصصي تفسير و علوم قرآني نرجس خاتون سلام الله عليها)

 وجه نامگذاری ماه مبارک رمضان

نام مقدس رمضان و نام خداوند و ریختن گناهان

عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ كُنَّا عِنْدَهُ ثَمَانِيَةَ رِجَالٍ فَذَكَرْنَا رَمَضَانَ فَقَالَ لَا تَقُولُوا هَذَا رَمَضَانُ وَ لَا ذَهَبَ رَمَضَانُ وَ لَا جَاءَ رَمَضَانُ فَإِنَّ رَمَضَانَ اسْمٌ مِنْ أَسْمَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا يَجِي‏ءُ وَ لَا يَذْهَبُ وَ إِنَّمَا يَجِي‏ءُ وَ يَذْهَبُ الزَّائِلُ وَ لَكِنْ قُولُوا شَهْرُ رَمَضانَ فَالشَّهْرُ الْمُضَافُ إِلَى الِاسْمِ وَ الِاسْمُ اسْمُ اللَّهِ وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ جَعَلَهُ اللَّهُ تَعَالَى مَثَلًا وَ عِيدا[1]

شخصى بنام سعد، از امام باقر عليه السّلام روايت نموده و گفت: هشت تن در محضر آن بزرگوار بوديم و در باره «رمضان» صحبت مى‏كرديم، حضرت فرمود:

نگوئيد «اين رمضان» و نگوئيد رمضان رفت، و رمضان آمد! زيرا «رمضان» نامى از نامهاى خداوند عزّ و جلّ مى‏باشد. نمى‏آيد و نمى‏رود، آنكه مى‏آيد و مى‏رود زائل و نيست‏شونده است، بلكه بگوئيد: شهر رمضان (ماه رمضان) يعنى شهر اضافه گرديده به اسمى كه نام خداست، ماهى كه قرآن در آن ماه نازل گرديد، و خداوند آن را حجّت و محلّ شادمانى براى اولياء خود قرار داده است.

َ قَالَ عَلِيٌّ ص لَا تَقُولُوا رَمَضَانَ وَ لَكِنْ قُولُوا شَهْرُ رَمَضانَ فَإِنَّكُمْ لَا تَدْرُونَ مَا رَمَضَان‏[2]

غياث بن ابراهيم گويد: امام صادق عليه السّلام از پدر بزرگوارش از جدّش روايت نموده كه فرمود: حضرت علىّ صلوات اللَّه عليه فرمودند: نگوئيد رمضان، بلكه بگوئيد «شهر رمضان» چون شما نمى‏دانيد رمضان چيست!

این نهی کراهتی هست نه نهی حرمتی . و از پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله روايت شده كه اين ماه رمضان ناميده شده، زيرا «يرمض الذّنوب» است يعنى گناهان را مى‏سوزاند (مى‏آمرزد)».

دکتر علی حق شناس ( استاد مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها)

[1] - معاني الأخبار 315 باب معنى رمضان

[2] - معاني الأخبار 315 باب معنى رمضان

شناگري و تيراندازي

جوان و نوجوان براي رشد و کمال روحي و جسمي هم به فعّاليّت‏هاي بدني نياز دارد،و هم به طراوت و شادابي روح، بايد تفريحات سالم را بگونه‏اي براي جوانان فراهم کرد که هم وقت آنها را پُر کند، و بيکار و سرگردان نمانند، و هم در رشد جسمي و رواني آنان تأثير داشته باشد، که امام علي‏ عليه السلام به دو نوع از سرگرمي‏هاي خوب اشاره مي‏فرمايد که رهنمود داد:عَلِّمُوا أوْلادَکُمْ السَّباحَة وَ الِّرمايَة (بر کودکان و نوجوانان خود شناگري و تيراندازي بياموزيد.)

فروع كافي ج 6 ص 47 حديث 4

شوخي‏هاي متواضعانه

خنديدن و خنداندن درست و دور از رفتارها و الفاظ زشت مانعي ندارد.

فرق است بين دروغ گفتن، مسخره کردن، بازي کردن با آبروي مردم، و فروتن و متواضع بودن.

حضرت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مردي بذله گو نبود، امّا لبخند بر لبان مبارکش بود، و در برخورد با کوچک و بزرگ شاد و داراي چهره‏اي شاداب و خندان بود.

الف - رسول گرامي اسلام‏ صلي الله عليه وآله وسلم نيز در فرصت‏هاي مناسب اصحاب و ياران خود را مي‏خنداند و آنها را شاداب و سرحال نگه مي‏داشت.

به پيرزني فرمود:

چرا تلاش مي‏کني، پير زنها به بهشت نمي‏روند.

آن زن ناراحت شد و گفت:

يا رسول اللَّه من به بهشت نمي‏روم؟

رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم در حالي که مي‏خنديد، فرمود:

همه جوان شده و وارد بهشت مي‏گردند.

ب - روزي پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم با امام علي‏ عليه السلام در مجلسي خرما تناول مي‏فرمود، و هسته‏هاي خرما را مقابل علي‏ عليه السلام مي‏گذاشت، بگونه‏اي که اگر کسي وارد مي‏شد فکر مي‏کرد همه خرماها را علي‏ عليه السلام خورده و آن حضرت چيزي تناول نفرموده است.

آنگاه خطاب به علي‏ عليه السلام فرمود:شما زياد خرما خورده‏ايد؟.

حضرت جواب داد:آنکس زيادتر خورده که خرما را با هسته آن تناول کرد؟

که لبخند بر لبان پيامبر صلي الله عليه وآله وسلم نقش بست.

شرح نهج البلاغه ج6 ص 94 .

ج - امام علي‏ عليه السلام همواره از شوخي‏هاي زشت و بي‏معنا پرهيز مي‏کرد و عمروعاص را در پخش اينگونه شايعات مورد نکوهش قرار داد که در خطبه 84 مرز ميان شوخي‏هاي ناروا و روا را روشن کرد که فرمود:

عَجَباً لِابْنِ النَّابِغَةِ! يَزْعُمُ لِأَهْلِ الشَّامِ أَنَّ فِيَّ دُعَابَةً، وَأَنِّي امْرُؤٌ تِلْعَابَةٌ:أُعَافِسُ وَأُمَارِسُ! لَقَدْ قَالَ بَاطِلاً، وَنَطَقَ آثِماً.

أَمَا - وَشَرُّ الْقَوْلِ الْکَذِبُ - إِنَّهُ لَيَقُولُ فَيَکْذِبُ، وَيَعِدُ فَيُخْلِفُ، وَيُسْأَلُ فَيَبْخَلُ، وَيَسْأَلُ فَيُلْحِفُ، وَيَخُونُ الْعَهْدَ، وَيَقْطَعُ الْإِلَّ؛ فَإِذَا کَانَ عِنْدَ الْحَرْبِ فَأَيُّ زَاجِرٍ وَآمِرٍ هُوَ! مَا لَمْ تَأْخُذِ السُّيُوفُ مَآخِذَهَا، فَإِذَا کَانَ ذلِکَ کَانَ أَکْبَرُ مَکِيدَتِهِ أَنْ يَمْنَحَ الْقِرْمَ سُبَّتَهُ.

أَمَا وَاللَّهِ اِنِّي لََيمْنَعُنِي مِنَ اللَّعِبِ ذِکْرُ الْمَوْتِ، وَإِنَّهُ لََيمْنَعُهُ مِنْ قَوْلِ الْحَقِّ نِسْيَانُ الْآخِرَةِ، إِنَّهُ لَمْ يُبَايِعْ مُعَاوِيَةَ حَتَّي شَرَطَ أَنْ يُؤْتِيَهُ أَتِيَّةً، وَيَرْضَخَ لَهُ عَلي تَرْکِ الدِّينِ رَضِيخَةً.

«شگفتا از عمروعاص پسر نابغه! ميان مردم شام گفت که من اهل شوخي و خوشگذراني بوده، و عمر بيهوده مي‏گذرانم!! حرفي از روي باطل گفت و گناه در ميان شاميان انتشار داد.

مردم آگاه باشيد! بدترين گفتار دروغ است، عمروعاص سخن مي‏گويد، پس دروغ مي‏بندد، وعده مي‏دهد و خلاف آن مرتکب مي‏شود، درخواست مي‏کند و اصرار مي‏ورزد،

امّا اگر چيزي از او بخواهند، بخل مي‏ورزد، به پيمان خيانت مي‏کند، و پيوند خويشاوندي را قطع مي‏نمايد، پيش از آغاز نبرد در هياهو و امر و نهي بي‏مانند است تا آنجا که دست‏ها به‏سوي قبضه شمشيرها نرود.

امّا در آغاز نبرد، و برهنه شدن شمشيرها، بزرگ ترين نيرنگ او اين است که عورت خويش آشکار کرده، فرار نمايد.

آگاه باشيد! بخدا سوگند که ياد مرگ مرا از شوخي و کارهاي بيهوده باز مي‏دارد، ولي عمروعاص را فراموشي آخرت از سخن حق بازداشته است، با معاويه بيعت نکرد مگر بدان شرط که به او پاداش دهد، و در برابر ترک دين خويش، رشوه‏اي تسليم او کند.»

خطبه 84 نهج البلاغه .

سپس در حکمت 450 ره‏آورد شوخي‏هاي ناروا را تذکّر مي‏دهد که:

مَا مَزَحَ امْرُؤٌ مَزْحَةً إِلَّا مَجَّ مِنْ عَقْلِهِ مَجَّةً.

«هيچ کس شوخي بيجا نکند، جز آن که مقداري از عقل خويش را از دست بدهد.»

حكمت 450 نهج البلاغه .

د - روزي خليفه اوّل و دوّم در دو طرفِ امام علي‏ عليه السلام راه مي‏رفتند، چون قدّ آن دو، کمي بلندتر از آن حضرت بود، خليفه دوّم جملاتي را به شوخي و طنز مطرح کرد و خطاب به حضرت فرمود:اَنْتَ في بَيْنِنَا کَنُونِ «لَنَا»

«علي، تو در ميان ما، مثلِ حرفِ «نون» در «لَنَا» هستي.»

حضرت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام بلافاصله و بدون مهلت پاسخ داد که:

اِنْ لَمْ اَکُنْ اَنَا اَنْتُمْ «لا»

«اگر من در ميان شما نباشم، شما مي‏شويد «لا».»

يعني اگر من نباشم، شما چيزي نيستيد، چون «لا» يعني «هيچ».

صفحات: 1· 2

شاگرد باید از معاشرت های نادرست که او را از مسیر تحصیل دور می سازد، پرهیز کند.

مهمترین آثار آن ها هدر رفتن عمر انسان و از دست دادن هدف و تباه شدن دین انسان است.