مفاخر قم

محدّث قمى

محدّث بزرگوار، مرحوم آقاى حاج شيخ عباس قمى اعلى‏ اللَّه ‏مقامه‏ الشريف از اركان علم حديث و روايت در اعصار اخير، بلكه خود ركن اصلى در اين موضوع به شمار مى‏رود. او در سال 1249 هجرى قمرى در شهرستان قم پا به دايره‏وجود نهاد و چون ايّام كودكى را پشت سر نهاد، شروع به تحصيل علوم دينى كرد و تا سال 1316 هجرى قمرى همچنان در قم سرگرم اندوختن علوم اهلبيت عليهم‏السّلام بود. در آن سال به عراق رفت و در نجف به مرحوم حاج ميرزا حسين نورى اعلى‏ اللَّه‏ مقامه متّصل شد و شدّت پيوند و رابطه بين اين استاد و شاگرد پيدا شد و محدّث قمى استفاده فراوان از آن بزرگوار كرد، تا در سال 1320 هجرى قمرى كه استادش از دنيا رفت او هم به قم مراجعت كرد و سرگرم تحقيق و تأليف شد. در سال 1332 هجرى قمرى به مشهد مقدس رفت و در آن ارض اقدس، ساكن گرديد و به كار تأليف و تصنيف و درس اخلاق و موعظه اشتغال داشت و در مدرسه ميرزا جعفر كه در مجاورت بقعه‏مباركه است، براى طلاب درس اخلاق مى‏گفت. در حالاتشان نوشته‏اند كه: حدود هزار نفر در محضر شريف او حضور مى‏يافتند و آن بزرگوار، نزديك سه ساعت يكسره به افادات خود ادامه مى‏داد و مستمعين با اقبال تامّ و توجّه كامل، سخنان او را استماع مى‏كردند. رسم او اين بود كه كتاب حديث را با خود مى‏آورد و عين عبارت مبارك روايت را با سلسله سند آن از روى كتاب مى‏خواند و به شرح آن مى‏پرداخت. 

چند موضوع در زندگى اين مرد بزرگ بسيار قابل توجّه است: 

1- استقامت و پشتكار او در زندگى. او چنان اهتمام به امر تأليف و تصنيف داشت كه تمام عمر خود را وقف آن كرده بود و هيچ‏گاه در كار خود سستى نكرد و حتى در سفرهاى خود و در بين راه‏ها هر جا اندك فرصتى پيدا مى‏شد، او سرگرم كار خود مى‏گرديد و يكى از بزرگان گفته است:"در بيابان او را ديدم كه وقتى ماشين حامل ايشان خراب شده بود و مشغول اصلاح و تعمير آن بودند، او مشغول نوشتن بود." 

2- موفّقيّت ايشان. او به راستى از موفّق‏ترين علما و محدّثين اعصار اخيره است، زيرا در عمر شصت و پنج ساله خود علاوه بر تربيت نفوس بسيار 33 جلد كتاب ارزشمند مطبوع و چاپ شده دارد، كه بعضى از آنها خود دو جلد يا سه جلد است، چنانكه كتاب گرانسنگ “سفينةالبحار” دو جلد قطور است و كتاب پرارزش “الكنى و الالقاب” او سه جلد مى‏باشد، و 17 كتاب تمام شده دارد كه چاپ نشده و 11 كتاب دارد كه موفق به اتمام آنها نشده و ناتمام مانده است. ضمناً كتابهاى اين روحانى بزرگوار از اتقان و استحكام خاصّى برخوردار است و عموم طبقات از آثار قلمى او بهره‏مند و برخوردارند. 

صفحات: 1· 2

مفاخر قم

حاج آقا حسين قمى
مرحوم آيت اللَّه ‏العظمى آقاى حاج آقا حسين طباطبايى قمى اعلى ‏اللَّه ‏مقامه فرزند مرحوم حاج سيد محمود، از علماى اعلام و رجال علمى قم در اعصار اخير است. 

پدر ايشان مرحوم حاج سيد محمود از تجّار محترم قم بوده است. فرزندان او كه همگى از صلحا و اخيار و اكثر آنها از علماى اعلام بوده‏اند، عبارتند از: حاج آقا احمد، حاج سيد ابوالقاسم، حاج سيد ابراهيم، حاج سيد فخرالدين، آقاى حاج آقاحسين اعلى‏اللَّه‏مقامهم. ليكن حاج آقا حسين از همه آنان در مقامات علم و فضل برتر و بالاتر بلكه سرآمد بسيارى از علماى عصر خود بوده است. 

آن بزرگوار علوم مقدماتى را در قم فراگرفته و سپس به نجف اشرف رفته، از محضر درس مرحوم آقاى سيد محمدكاظم يزدى در فقه و آقاى آخوند ملامحمدكاظم خراسانى در اصول و آقاى حاج ميرزا حسين نورى در روايه و درايه بهره‏مند شده و سپس به سوى مرحوم ميرزاى دوم آقاى حاج ميرزامحمدتقى شيرازى شتافته و از محضر وى اسفاده كرده، بيست و چند سال به تدريس و وظايف مقرّره سرگرم بود و مقبول عموم و مورد توجه علما و فضلا و مردم مشهد قرار داشت و بعد عليه رضاخان و حركات ناشايست او قيام كرد، به تهران آمد و بالاخره غائله خراسان پيش آمد و منجر به تبعيد ايشان به كربلا شد. ده سال در كربلا اقامت كرد تا در سال 1363 قمرى به عزم زيارت حضرت على بن موسى الرضا عليه‏السّلام به ايران آمد و استقبال بسيار گرم و باشكوهى در شهرهاى مختلف از قصرشيرين تا قم و تهران از ايشان به عمل آمد و به مشهد رفته، يكماه توقف كرده به تهران برگشت و بار ديگر دنبال مطالب قبلى خود را گرفت و با كمك مرحوم آيت اللَّه‏ العظمى بروجردى و ملت مسلمان، موفق شد كه كشف حجاب اجبارى را بردارد و بعد به كربلا برگشت. 

درباره مقامات علم و كمال و تقواى ايشان بسيار مطلب گفته شده است كه در اين ميان مرحوم محدّث قمى اعلى‏ اللَّه‏ مقامه كه نمونه صدق و عدالت بوده كلامى دارد كه ما به همان اكتفا مى‏كنيم. او مى‏گويد: “از الطافى كه خداوند به بركت حضرت رضا عليه‏السّلام درباره من - در مشهد مقدس - كرد اين بود كه مرا فرود آورد در منزل السيّد الاجلّ و الكهف الاظل، العالم المحقّق و الفاضل المدقّق الورع البارع، التّقى الزّكى، ثقةالاسلام، ملاذالانام، ابى المكارم و المحاسن، حجةالاسلام و سيدنا الحاج آقا حسين قمى. 

و راجع به پدر آن بزرگوار مى‏فرمايد: السيّد الحسيب الجليل، ذى الشرف الاصيل، غرّة ناصية العزّة و الجلال و قدوة ارباب الشرف و الكمال و الواصل الى رحمة ربّه الودود، المرحوم المغفور السيّد محمود عطّراللَّه مرقده و نوّر مضجعه. 

بعد مى‏ گويند: “و از اين سيّد سعادتمند اين است كه فرزندانى به او عطا شد كه علما و فقها و اتقياءند." 

صفحات: 1· 2

مفاخر قم

حاج ميرزا محمد فيض قمى

مرحوم آقاى فيض، رضوان‏ اللَّه‏ عليه فرزند آقاميرزا على اكبر - از ادباى قم - و از احفاى مرحوم ملامحسن فيض كاشانى رحمةاللَّه ‏عليه بوده است. وى در سال 1293 ه’ق در قم به دنيا آمد. مقدمات را در نزد علماى قم، مانند مرحوم آقاميرزا محمدارباب خواند و مدتى در تهران اشتغال پيدا كرد و از محضر مرحوم آشتيانى و ديگران بهره‏مند گرديد و در سال 1317 ه’ق به نجف مشرف گرديده، از محضر مرحوم سيد محمدكاظم يزدى، صاحب عروة و مرحوم آقاى آخوند خراسانى و نيز شيخ الشريعه اصفهان و محدّث بزرگ، حاجى نورى استفاده كرد و در سال 1303 ه’ق به سامرا رفت و مورد توجه و عنايت ميرزاى دوم آقا ميرزا محمدتقى شيرازى قرار گرفت. بعد به قم، زادگاه خود مراجعت كرد و سرگرم تدريس و تربيت طلاب و افتا و امامت جماعت و ارشادمردم گرديد و نسخه ‏اى از مناسك‏ حج ايشان، در نزد اينجانب موجود است. 

او در مهاجرت مرحوم آيت اللَّه‏ حايرى به قم اقداماتى داشته است كه شرح آن در كتاب نفيس گنجينه آثار قم، كه اثر فرزند آن مرحوم نويسنده محقق آقاى عباس فيض رحمةاللَّه‏ عليه مى‏باشد، آمده است و بالاخره آن بزرگوار در 25 ماه جمادى الاولى سال 1370 هجرى قمرى، اول اسفند 1329 هجرى شمسى دار فانى را وداع گفت و مرحوم آيت اللَّه‏العظمى آقاى بروجردى اعلى ‏اللَّه‏ مقامه بر او نماز خواند و در ايوان طلا، صحن كهنه، محاذى قبر مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام مدفون گرديد. 

اين نكته، جالب است كه فرزند ايشان نقل كرده كه وفات ايشان در موقع اداى فريضه و در قنوت، در حالى اتفاق افتاد كه جمله اِلهَنا عامِلْنا بِفَضْلِكَ را به زبان مى‏ راند.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت،ص180

مفاخر قم

حاج شيخ مهدى حَكَمى قمى

او كه فرزند آخوند ملاعلى ‏اكبر حكمى است در شهرستان قم و در سال 1280 يا 1281 ه’ق تولد يافته است. مقدمات را در قم و تهران فراگرفته و سپس در سال 1310 ه’ق به سامرا رفت و در درس مرحوم ميرزاى بزرگ شيرازى و پس از وفات او در درس مرحوم سيّدمحمّد فشاركى، حاضر شد و استفاده كرد. سپس به نجف آمد و از درس مرحوم آقاى آخوند خراسانى و مرحوم ميرزا حسين خليلى تهرانى استفاده نمود، چنانكه قبلاً علوم عقيله را در تهران از مرحوم ميرزاابوالحسن جلوه فراگرفته بود. بالاخره در سال 1322 ه’ق بازگشت به قم كرد و بر اثر علميّت بالا و مقامات زهد و تقواى معنوى‏ اى كه داشت، در نزد عموم طبقات از احترام خاصّى برخوردار بود و محل وثوق و اعتماد مردم قرار داشت. در مسجد جامع قم كه در قسمت پائين شهر قم واقع است، اقامه جماعت مى‏نمود و عهده‏دار قضا و فصل خصومات و منازعات بين مردم بود. 

و از چيزهايى كه راجع به ايشان معروف و مشهور است، جريان عقرب گزيدگان است كه به آن بزرگوار رجوع كرده‏اند و او دعايى مى‏داده يا انگشت بر موضعى كه عقرب گزيده بوده مى‏گذاشته و به اذن ‏اللَّه در اسرع وقت درد برطرف مى‏شده است. 

ضمناً آن مرد بزرگ در سامرّا و در درس مرحوم فشاركى يا ميرزاى شيرازى با مرحوم آيت اللَّه العظمى حايرى اعلى‏ اللَّه‏ مقامه آشنا مى‏شوند و مصاحبت و صميميّت بين آن دو بزرگوار برقرار مى‏ گردد. 

و اين خود از عوامل زمينه‏ ساز براى مهاجرت مرحوم آيت اللَّه حاج شيخ عبدالكريم به قم مى‏شود و نقل شده كه در ورود ايشان به قم، نخستين بار آقاى شيخ مهدى حكمى پائين شهرى، رضوان‏اللَّه‏عليه بر اثر سوابق مصاحبت از حوزه سامرا ه ميزبانى ايشان پرداختند و خلاصه براى اقامت آقاى حاج شيخ عبدالكريم اقدام و همكارى مى‏كرده است و اين نكته از افتخارات خاصّه است كه خداوند نصيب ايشان فرموده و ان‏شاءاللَّه در اجر و ثواب‏هاى حوزه و آثار آن شريكند. 

بالاخره آن بزرگوار در مسافرت تابستانى كه به محلات داشته‏ اند، در سال 1360 ه’ق از دنيا رفتند و جنازه شريفشان به قم حمل داه شد و ضمن تشييع باشكوهى در رواق حرم، نزديكى قبر مرحوم آقاى حايرى مدفون گرديد.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت،ص178

مفاخر قم

مرحوم شيخ ابوالقاسم قمى

آن بزرگوار فرزند ملامحمدتقى قمى، از اعاظم علماى بلده طيّبه قم بوده‏اند. او در سال 1281 هجرى قمرى در قم تولد يافت. مقدمات را در نزد علماى قم مانند شيخ محمدجواد و شيخ محمدحسن قمى فرا گرفت. مدتى نيز در تهران از محضر مرحوم حاج ميرزا محمدحسن آشتيانى استفاده كرد و سپس به عتبات عاليات رفت و از درس بزرگانى مانند ميرزا حسن خليلى و حاج آقارضا همدانى و مرحوم سيدمحمدكاظم يزدى و مرحوم آقاى آخوند خراسانى، اعلى‏اللَّه‏مقامهم جميعاً بهره‏هاى فراوان گرفت. 

از عبارت علامه تهرانى استفاده مى‏شود كه او در دوران تحصيل در نجف در كمال فقر و تنگدستى بوه و با اين وضع ادامه تحصيل داده است تا از علماى بزرگ و برجسته گرديده و به مقام والاى اجتهاد نايل شده است. او در سال 1322 ه’ق به زادگاه خود مراجعت كرد و سرگرم تدريس و تربيت نفوس و افتا و امامت جماعت گرديد. 

او علاوه بر مراتب عاليه علمى، صاحب مقامات معنوى بالايى بوده و عمل وى در تربيت نفوس اثر بسزايى داشته است و اين مطلب مسلّم است كه هنگام ورود مرحوم آيت اللَّه‏العظمى حايرى به قم او رييس مطلق و شخصيت يگانه علمى و دينى قم بوده و حداقل از رؤسا و علماى طراز اول شهر به شمار مى‏رفته و با اين وصف، با اخلاص عجيبى در برابر آن مرد بزرگ تواضع مى‏كرده و در حمايت و پيشبرد زعامت او فروگزار نمى‏كرده است تا بالاخره رياست و زعامت براى آقاى حاج شيخ عبدالكريم حايرى محرز مى‏گردد و على التحقيق يكى از عوامل مهمّ در پيشروى مرحوم آقاى حايرى فداكارى كم‏نظير آقاى حاج شيخ ابوالقاسم قمى بوده است. 

شگفتا! او خود مرجع تقليد بوده و چنانكه نقل شده است اكثر مردم قم و نواحى - يا حداقل گروهى از آنان - از او تقليد مى‏كرده‏اند و محبوب و مقبول عموم طبقات از مردمان عادى و طبقه فضلاو علما بوده است. به طورى كه نقل شده است گروهى او را بر مرحوم آيت‏اللَّه العظمى حايرى ترجيح مى‏داده‏اند، علاوه كه خود قمى الاصل و اهل اين سرزمين بوده است، مع ذلك نه تنها از آمدن آيت اللَّه‏العظمى حايرى به قم و اقامت او باكى نداشته، بلكه ترويج مى‏كرده و زمينه استقرار ايشان را فراهم مى‏آورده است. 

نقل شده كه يكى از شاگردان آن بزرگوار پاى درس ايشان مطلبى را گفت و براى اينكه بتواند مطلب خود را به ايشان برساند، گفت: حضرت آيت اللَّه! ايشان فرمودند: آيت اللَّه آقاى حاج شيخ عبدالكريم است. 

و در نقلى خواندم كه در مجلسى شركت كردند. واعظ با تعبير حضرت آيت اللَّه… از ايشان تجليل كرد. ايشان فرمودند: آيت اللَّه آقاى حاج شيخ عبدالكريم است. 

از يكى از اعاظم و مراجع در گذشته نقل شده كه فرمودند: روزى همچنان كه پاى درس آقاى حاج شيخ عبدالكريم نشسته بوديم. ناگهان ايشان از منبر پائين آمدند. همه متحير شدند كه چه شد. بعد ديديم كه آقاى حاج شيخ ابوالقاسم آمده‏ اند و در درس آقاى حاج شيخ به عنوان احترام از ايشان شركت كرده‏ اند و آقاى حاج شيخ به احترام ايشان درس را قطع كرده و از منبر پائين آمده بودند. 

اجازه و تصديق اجتهادى از آن بزرگوار براى مرحوم آيت اللَّه آقاى ميرزا احمدسلطانى جهرمى صادر شده كه صورت آن نزد اينجانب موجود است و مرحوم آيت اللَّه ‏العظمى آقاى حاج شيخ عبدالكريم در ذيل آن نوشته‏ اند، آنچه مرقوم فرموده ‏اند صحيح است، الاحقر عبدالكريم الحايرى. 

بارى، آن بزرگوار در سال 1353 هجرى قمرى مطابق با سال 1313 هجرى شمسى دار فانى را وداع گفت و در مسجد بالاسر، نزديكى موضعى كه بعداً قبر مرحوم آقاى حاج شيخ عبدالكريم واقع شد، مدفون گرديد.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت،ص175

مفاخر قم

حاج ميرزا محمد ارباب

مرحوم آيت اللَّه آقاى حاج ميرزا محمد ارباب، فرزند محمدتقى بيك ارباب در سال 1273 ه’ق در قم و در يك خانواده كشاورز تولد يافت. پس از تعلم مقدمات و سطح، به عتبات عاليات رفت. از محضر مرحوم حاج ميرزا حبيب اللَّه رشتى و مرحوم آقاى آخوند خراسانى استفاده كرد و مدتى از محضر افادات مرحوم ميرزاى بزرگ شيرازى بهره ‏مند گرديد. 

مرحوم علامه تهرانى او را از تلامذه ميرزاى شيرازى مى‏ شمارد و مى‏ گويد: “حاج ميرزا محمد ارباب قمى، با آقا حسن قمى و مولا عبداللَّه قمى به سامرا آمد و سالهاى كمى در آنجا بود، بعد با مولا عبداللَّه به نجف رفت و ساليانى در نجف بود. آنگاه به قم بازگشت و امروز او در قم از مروّجين و محقّقين و مصنّفين است.”

آن بزرگوار داراى تأليف ارزنده‏اى است به نام اربعين حسينيه يا چهل حديث حسينى و آن كتابى است در مقتل و تحقيقات فراوانى پيرامون فضايل و مناقب و مصايب حضرت سيدالشّهدا عليه‏السّلام و روايات وارده درباره آن حضرت دارند و تا كنون دو بار چاپ شده است و مرحوم تهرانى مى‏گويد: “آن را در سال 1328 به نام متولّى‏ باشى، سيد محمدباقرحسينى، كه از اولاد على بن الحسين عليهماالسّلام است، نگاشت." 

از خصوصيات و مزاياى آن بزرگوار اين است كه در بزرگداشت مقام ارجمند مرحوم آيت اللَّه‏العظمى حايرى چيزى نگذاشته است، زيرا او به هنگامى كه آقاى حاج شيخ عبدالكريم به قم آمده و رحل اقامت افكنده‏اند، خود از علماى برجسته، نافذالكلمه و محترم شهر به شمار مى‏رفته است، مع ذلك زعامت آن مرد بزرگ را پذيرفته و با او همكارى نموده و بسيار نسبت به وى تواضع مى‏كرده است. 

او هر وقت مى‏ خواسته به جايى برود سوار مركب متداول آن عصر مى‏شده است، گاهى كه در مسير خود به آقاى حاج شيخ عبدالكريم برخورد مى‏كرده، از حيوان سوارى خود پياده مى‏شده و اداى احترام مى‏نموده است، دوباره سوارمى‏شده و به راه خود ادامه مى‏داده است. 

و نيز مرحوم آقاى ارباب منبر نمى‏رفته‏اند، جز در مجلس روضه‏اى كه از سول مرحوم آيت‏اللَّه‏العظمى حايرى به مناسبت سوگوارى حضرت زهراى اطهر سلام اللَّه ‏عليها در مسجد بالاسر حضرت معصومه سلام‏ اللَّه‏ عليها منعقد مى‏ شده است كه استثناءً در اين مجلس به احترام آقاى حاج شيخ عبدالكريم، منبر مى ‏رفته ‏اند.

آن بزرگوار طبع لطيفى داشته و اشعار در مدايح و مراثى اهلبيت عليهم ‏السّلام مى‏گفته است و از جمله اشعارشان قطعه شعر معروفى است در خطاب به حضرت ولى عصر و يادآورى مصايب كربلا كه مطلع آن اين است:چه خوش باشد كه بعد از انتظارى
به اميدى رسند اميدواران

و اين شعر در بسيارى از مجالس خوانده مى ‏شود و وعاظ و خطبا و گاهى مداحان، آن را با سوز مخصوص مى‏ خوانند و اثر خاصّى در مستمعين دارد. 

آن روحانى‏ بزرگوار و موجّه در ماه جمادى الاولى سال 1341 هجرى، يك سال بعد از مهاجرت مرحوم حايرى به قم، در سن 68 سالگى درگذشت و در قبرستان شيخان قم كه مدفن بسيارى از علماى بلندپايه است دفن گرديد. رحمة اللَّه و رضوانه عليه.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت/172

مفاخر قم

شيخ غلامرضا قمى معروف به حاج آخوند

آن بزرگوار، فرزند حاج رجب‏على قمى از اهل قم بوده و اشتهار به حاج آخوند داشته است. مرحوم آقاى شيخ آقابزرگ تهرانى از او به “عالم محقّق و فقيه متبحّر از اعاظم” ياد كرده است.

او از قم براى تكميل مراتب علمى به نجف مى‏رود و دو سال درس شيخ مرتضى انصارى را درك كرده است. بعد از آن در درس مرحوم ميرزاى شيرازى شركت نمود و در آخر دو سال هم دورانى كه ميرزاى شيرازى در سامرا تشكيل حوزه داده بود، به سامرّا رفت و آنگاه به قم برگشت و مرجع امور مردم گرديد و مشغول تدريس و وعظ و اقامه جماعت گرديد، تا در شانزدهم ذى الحجّه سال 1332 هجرى قمرى از دنيا رفت  و در ايوان آيينه در صحن بزرگ اتابكى، مدفون گرديد. 

البته در عصر ما علامتى براى قبر شريف او نيست. 

آن بزرگوار داراى آثار علمى متعددى است؛ از قبيل: 

1- صلاة، 

2- صلاةالمسافر، 

3- اجتماع امر و نهى، 

4- مسأله ضدّ، 

5- كتاب قضاء، 

6- قلائدالفرائد. 

در ميان اين آثار، كتاب اخير كه حاشيه بر فرايد استادش شيخ مرتضى انصارى است، چاپ شده و چندسال قبل به همت نوادگان محترمش به صورت افست، مجدداً چاپ شد و منتشر گرديد. 

كتاب مزبور، حاشيه ‏اى ارزشمند است كه در بعضى از مواضع، به تبيين كلمات شيخ پرداخته است و از خاطرات اينجانب در ايّام تحصيل و دوران جوانى در مدرسه رضويه، اين است كه نسخه‏اى از چاپ قديمى اين كتاب در كتابخانه آن مدرسه بود و ما هنگام اشتغال به رسايل، پيوسته بدان مراجعه مى ‏كرديم و قسمتى از مطالب آن را در حاشيه كتاب رسائلم يادداشت كرده‏ ام. 

قابل ذكر است كه نسخه ‏اى از بحث قضاى آن بزرگوار در نزد يكى از فضلا بود و بنابود توسط نوادگان مرحوم آخوند چاپ شود. 

مع ‏الاسف آنقدر تسويف و تأخير شد تا آن آقا از دنيا رفت و به كلى قضيه منتفى گرديد. آرى و فِى التَّأخيرِ آفات.

دیده شده توسط نویسنده وبلاگ(سليماني) در کتاب بانوی ملکوت/171