بدعت که همان دستکاری و نوآوری در شریعت است ،یعنی نسبت دادن چیزی به شریعت که در آن وجودندارد و ترویج آن در میان مردم و نداشتن دلیل عام یا خاص بر مشروعیت آن، بنا بر گفته پیامبر اسلام(ص) بدعت ضلالت و گمراهی است وگفته شده که نمی توان آن را به نیک و بد یا بر اساس احکام پنجگانه تقسیم نمود . علاوه بر نکوهش بدعت در آیات قرآن و روایات عقل نیز به مذمت بدعت وبدعت گذاری حکم میکند زیرا تعدی به حقوق خاص الهی است آن هم همزمان با افترا ودروغ ،بنابراین زشتی آن مشخص است چون افزودن یا کاستن چیزی از دین خدا حرام بوده وناپسند شمرده میشود.حال باید گفت جوهر اسلام جز تسلیم شدن در برابر خداوند نیست واحکام عملی این دین از همین تسلیم سرچشمه میگیرد پس انگیزه هایی وجود دارد که افراد دست به تحریف میزنند که میتوان پیروی از هوای نفس و تقدس های جاهلانه و تعصب های ناروا رااز جمله این عوامل وانگیزهها در ایجاد بدعت دانست.در این میان فقیهان وعالمان وظیفه پاسداری از مرزهای فقه اسلام را دارند تا از ظهور هر گونه بدعت جلوگیری کنند وآن همانطور که رسول خدا فرمودند در سایه تمسک به قرآن واهل بیت ودعوت به سوی آن مؤثر است . بدعت در فقه اسلامی به خصوص در میان اهل سنت در بسیاری از مواردبه دلیل دور شدن از معارف اهل بیت است .اینجاست که اهل سنت برای پاسخ گویی به مسائل شرعی بدون داشتن منبع عظیم روایات اهل بیت مجبور به تمسک به هر قاعده واصلی چون قیاس واستحسان یا رجوع به اقوال صحابه میشوند که در بسیاری از موارد منجر به افتادن در ورطه بدعت میشود .بنابراین مناسب است که در بررسی وجوه اشتراک وافتراق بدعت در فقه اسلامی به سراغ بررسی این قواعد واصول برویم ودر کنار ذکر مصادیق بدعت از این موارد نیز یاد کنیم .جالب این جاست که اهل سنت نیز شیعه را در زمره بدعت گذاران میداندوحتی برخی از گروههای اهل سنت برخی دیگر را بدعت گذار میدانندازجمله اهل حدیث که اهل رای وبه خصوص ابوحنیفه رابه عنوان بزرگ مذهب حنفی ها به دلیل استفاده بیش از حد از قیاس بدعت گذار می نامند تا جائیکه حتی در برخی موارد منجر به اتهام کفر درباره او گردیده است.بررسی این وجوه اشتراک وافتراق که پیرامون مسئله اجتهاد در میان اهل سنت وشیعه واصول ومنابع استنباط احکام شرعی در مذاهب اسلامی میباشد، که ورود به آن یا دور شدن از آن موجب بدعت میشود .

امید است که روزی نابود کننده بدعتها از پشت پرده غیبت بیرون آیدوتمامی بدعتها را از میان بر دارد وشریعت ناب محمدی را بر مردمان وامت اسلامی عرضه نماید .به امید آن روز.

قسمتي از پايان نامه خانم سميه حسيني (طلبه مركز تخصصي تفسير و علوم قرآني نرجس خاتون سلام الله عليها)

بدعت از جمله اصطلاحاتی است که در تعریف آن اختلافات زیادی وجود دارد و بهترین تعریف برای آن چیزی است که در دین وارد شود و اصل و اساسی در شریعت نداشته باشد و به عنوان طریق شرعی وانمود گردد، اقسام مختلفی برای بدعت بیان شده است از جمله تقسیم به حسنه و سیئه یا تقسیم بندی بر اساس احکام پنجگانه تکلیفی، که فقها با دلائل فراوانی این تقسیم بندی ها را رد کرده اند و ضلالت و گمراهی هر گونه بدعت را ثابت کرده اند .در قرآن و روایات عوامل مختلفی دربارۀ تحقق بدعت مطرح شده است که هوای نفس، پیروی از شیطان، تعصب های ناروا، تقدس های جاهلانه، پیروی کردن از عادت و عرف، خط فکری اجتهاد در برابر نصوص از جمله این عوامل هستند. از وجوه اشتراک وافتراق بدعت در فقه اسلامی در میان شیعه واهل سنت می توان به حکم بدعت و بدعتگذار در فقه اشاره کرد که عملی حرام و رد شده است یابراساس برخی از نظرات اهل بدعت گاه فاسق وگاه مستحق تمجیدهستندکه این دیدگاه بر گرفته از تقسیم بدعت به خوب وبد است. منابع واصول استنباط احکام شرعی نیز در فقه اسلامی در میان مذاهب مختلف به گونه ای بابهره برداری خطا منجر به بدعت شده است وحتی در برخی موارد از مصادیق بدعت هستند.خود اجتهاد نیز از جمله وجوه افتراق در این میان حساب میشود .

قسمتي از پايان نامه خانم سميه حسيني (طلبه مركز تخصصي تفسير و علوم قرآني نرجس خاتون سلام الله عليها)

واژه غلو از ماده غَلَا- یَغلُو- غُلُواً و غَلاة جمعش غُلاةٌ به معنای تجاوز از حد و افراط و زیاده انگاری است. در زبان عربی به شیء گران‌قیمت نیز غالی گویند.[1] خداوند متعال می‌فرماید: «يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ وَلا تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلا الْحَقَّ»[2] اى اهل كتاب (اى مسيحيان) در دين خود غلوّ نكنيد و بر خداوند جز گفتار حق و حقيقت مگوييد. که از غلو در دین  و تجاوز از حد در موردعیسی مسیح ‌g نهی می‌فرماید. هم‌ چنین در آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»‌[3] اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، بر خدا و فرستاده او تقدم نجوييد (در احكام دينى پيش از شنيدن از آنها رأى ندهيد و در امور ولايى و قضايى جلوتر از آنها حكم نكنيد)، و از خدا پروا كنيد، كه خدا شنوا و داناست. به این مطلب اشاره دارد، زیرا پیشی گرفتن از خدا و رسول نیز از موارد غلو است.

قسمتی از پایان نامه خانم شهبازی طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها
[1]- ابراهیم، مصطفی و حامد، عبدالقادر، همان کتاب، ص660 – لوئیس، معلوف، المنجد فی اللغة، الطبعة الخامسة و الثلاثون، بیروت، دارالمشرق، 1996م.، ص558
[2]- سوره نساء(4) آیه 171
[3]- سوره حجرات(49) آیه 1

بسیاری از جاعلان حدیث به قصد نزدیکی به سلاطین و حاکمان دست به خَلق احادیث می‌زدند که البته از این رهگذر منافع مادی کسب می‌کردند لذا تحت همین عنوان می‌توان از چند دلیل دیگر برای جعل حدیث یاد کرد از جمله، کسب منافع دنیوی برای جاعلان[1]  شهرت‌طلبی[2] کسب احترام به جهت احترام فوق‌العاده‌ای که عموم مردم نسبت به ناقلان حدیث ابراز می‌داشتند.[3]
قسمتی از پایان نامه خانم شهبازی طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها
[1]- محمدعلی، رضایی اصفهانی، همان کتاب، ج2، ص128- کاظم، مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، همان، ص124- عبدالله، المامقانی، ص407
[2]- کاظم، مدیر شانه‌چی، درایة الحدیث، چاپ اول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، تابستان 1380، ص124
[3]- کاظم، مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، همان، ص123

این مساله یکی از علل مهم جعل حدیث است که آن را تحت چند عنوان می‌توان بیان نمود؛

الف) در باب خلافت و جانشینی پیامبر ‌J؛ که روایاتی در این زمینه جعل و نقل گردید تا آنچه پس از رحلت حضرت رسول ‌J در سقیفه واقع شد را توجیه نماید، از جمله حدیثی از حضرت ‌J نقل شده که خداوند نبوت و وصایت را در خاندان بنی‌هاشم جمع نساخته است (!) هم چنین روایاتی در شان خلفای دیگر که همگی برای مقابله با فضائل و مناقبِ ذکر شده برای حضرت امیر ‌g ساخته شدند. که در صفحات قبل به چند مورد از آنها اشاره نمودیم و در این قسمت تنها به ذکر یک مورد بسنده می‌نمایم. جاعلان در مقابل حدیث معروف و مشهور: انا مدینة الحکمة و علی بابُها فَمَن أرادَ الحِکمة فَلیَأت الباب. فرمودند: أنا مدینة العلم و ابوبکر اساسُها و عُمر حیطانُها و عثمان سَقفُها و علیٌ بابُها. یعنی که حضرت ‌J فرموده باشند؛ من شهر دانش هستم، ابوبکر پایه و اساس آن است و عمر دیوارهای آن و عثمان سقف آن و علی ‌g در آن می‌باشد. در نقد این حدیث ذکر همین جمله کافی است که شهر می‌تواند دیوار و در داشته باشد اما سقف داشتن آن پدیده‌ای غیر معقول است.[1]

قسمتی از پایان نامه خانم شهبازی طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها

[1]- مرتضی، عسگری، نقش ائمه در احیاء دین، همان،  ج 1، ص422- احمد، امین، همان کتاب، ص212- قاسم، البیضائی، همان کتاب، ص42

واعظان و خطبا با هدف تشویق و ترهیب، توجه کمتری به تصحیح روایات کرده و چون هدف را هدایت مردم می‌دانند نه گمراه کردن، ساختن آن را سودمند دانسته و حتی در مواردی دست به جعل حدیث در این زمینه زده‌اند.[1] و متاسفانه ردپای این احادیث ساختگی در کتابهای بسیاری دیده می‌شود، چه کتابهایی که نویسنده‌های آن شهرت علمی ندارد مانند «نزهة المجالس» و چه کتابهایی که نویسندگان بزرگی دارند، مانند «احیاء العلوم» غزالی، از جلمه این کتابها می‌توان به «الانوار النعمانیه»، «خزائن الجواهر»، «محرق القلوب»، «اسرار الشهادة» و… اشاره کرد.[2]
قسمتی از پایان نامه خانم شهبازی طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها
[1]- کاظم، مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، همان، ص 123، محمدهادی، معرفت، تفسیر و مفسران، همان، ج 2، ص32- محمدعلی، رضایی اصفهانی، منطق تفسیر قرآن، ج2، چاپ اول، قم، نشر المصطفی‌J، 1389،  ص128- عبدالرحمن بن علی، ابن الجوزی، ج1، ص17- مرتضی، مطهری، سیری در سیره نبوی، چاپ بیست و سوم، تهران، انتشارات صدرا، خرداد 1380، ص122
[2]- محمدهادی، معرفت، تفسیر و مفسران، همان، ج 2، ص32

به واسطه گسترش فتوحات و تضارب آراء با ملل و اقوام مختلف و پیدایش مسائل جدید، ظهور مذاهب و فرقه‌های جدید امری اجتناب ناپذیر بود؛ اختلاف دیدگاهها باب مناظرات و گفتگوها را گشود و هدف از این جدال‌ها تنها محکوم کردن طرف مقابل بود، حتی به بهای لطمه زدن به پیکره دین.[1] ابوریه در این زمینه می‌نویسد:

«جعل حدیث برای تایید مذهب تنها دامن اهل بدعت و هواداران مذاهب عقیدتی را نگرفته بود. در میان اهل سنت که در مذاهب فقهی با هم اختلاف داشتند نیز کسانی بودند که احادیث بسیاری را در تایید مذهب یا بزرگداشت امام خودشان جعل می‌کردند. از جمله حدیثی است که پیروان ابوحنیفه از ابوهریره و او از پیامبر ‌J در نکوهش شافعی و ستایش ابوحنیفه نقل کرده‌اند[2]… علاوه بر اینها احادیث زیادی هم در تایید آراء فقهی جعل شده است.»[3]

قسمتی از پایان نامه خانم شهبازی طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها

[1]- محمدهادی، معرفت، تفسیر و مفسران، همان، ج2، ص30- عبدالرحمن بن علی، ابن الجوزی، ج1، ص16
[2]- عبدالهادی، مسعودی، وضع و نقد حدیث، ص132
[3]- محمود، ابوریه، اضواء علی السنةالمحمدیه، همان،  ص 125- محمدهادی، معرفت، تفسیر و مفسران، همان، ج 2، ص31- کاظم، مدیر شانه‌چی، علم الحدیث، همان، ص118