در یک تقسیم‌بندی اسرائیلیات به چند دسته تقسیم شده‌اند:

1) تقسیم به صحیح، ضعیف و موضوع

2) تقسیم به مواردی که موافق یا مخالف شریعت است و یا شریعت در مقابل انها سکوت کرده است.

3) تقسیم به مواردی که مربوط به عقاید یا احکام یا مواعظ و حوادث و پندهاست[1] که به عبارت ساده‌تر می‌توان گفت این روایات یا مقبول است یا مردود و یا مشکوک. دکتر ابوشبهه این روایات را به موافق و مخالف با شرع و یا سکوت عنه تقسیم می‌کند.[2]

آیت‌الله معرفت پس از توضیح کامل در این مورد می‌گوید: «ما بر تمام منقولاتی که از اهل کتاب روایت شده و به تفسیر قرآن یا تاریخ انبیاء مربوط می‌شود خط بطلان می‌کشیم زیرا این منقولات به طور شفاهی نقل شده و مستند به نص کتابی قابل اعتماد نبوده… و آنهایی نیز که از سوی برخی کتب نقل شده[3] اعتباری به آنها نیست.»[4]

قسمتی از پایان نامه خانم شهبازی طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها

2- محمدهادی، معرفت، تفسیر و مفسران، همان، ج2، ص120 – محمدحسین، ذهبی، الاسرائیلیات و اثرها فی کتب تفسیر، ص41-35 – محمد، ابوشهبه، الاسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التفسیر، الطبعةالرابعة، قاهره، مکتبة السنة، 1408ﻫ.، ص107-106
[2]- محمد، ابوشهبه، همان کتاب، ص114-106؛ محمدهادی، معرفت، تفسیر و مفسران، همان، ج2، ص121
[3]- توضیح آن در بخشهای بعد خواهد آمد. (مصنف)
[4]- محمدهادی، معرفت، تفسیر و مفسران، همان، ج2، ص124-123

اسرائیلیات اصطلاحی است مشتق از لفظ بنی‌اسرائیل و بر قصص، حکایات و اخبار ساختگی که در تفسیر قرآن و حدیث آمده اطلاق می‌شود؛ مصدر آن فرهنگ یهودی، نصرانی و حکایات قصاص است.[1] همانگونه که بیان شد اسرائیلیات جمع اسرائیلیه است، به معنای داستان یا افسانه ای که منشأ اسرائیلی دارد.[2] دکتر ذهبی معتقد است که اسرائیلیات به ظاهر رنگ یهودی دارد و آنچه که از طریق فرهنگ یهودی وارد حوزه اسلامی شده را در بر می گیرد؛ اما منظور از آن وسیع تر است و هر چه را که صبغه یهودی و مسیحی دارد در بر می گیرد، این کاربرد از باب تغلیب است بدان جهت که یهود در این باب شهرت بیشتری داشته و با مسلمانان نیز بیشتر مراوده داشته اند[3]. عربهای صدر اسلام بیشتر از همه در فهم مبهمات و داستانهای قرآن به یهودیان مراجعه می کردند و از آنجا که یهود قومی دروغ پرداز و بهتان ساز بوده اند و دشمنی آنان نسبت به مسلمانان به تصریح قرآن از هر قوم دیگری بیشتر بوده است چنانچه خداوند می فرماید: «لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُم مَّوَدَّةً لِّلَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ»[4] مسلّما سرسخت‏ترين مردم را در دشمنى با كسانى كه ايمان آورده‏اند، يهود و مشركان خواهى يافت و نزديكترين آنها را در دوستى با مؤمنان كسانى مى‏يابى كه گفتند: ما نصاراييم. اين بدان سبب است كه گروهى از آنان كشيشان و راهبان‏اند و آنها تكبر و بزرگ‏منشى نمى‏ورزند. این اخبار ساختگی به اسرائیلیات معروف شدند.

قسمتی از پایان نامه خانم شهبازی طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها
[1]- راشد، ابن محمد اباالخیل، الموسوعة العربیة العالمیة، المجلد الاول، الطبعة الثانیه، الریاض، موسسة اعمال الموسوعة للنشر و التوزیع، 1419ﻫ (1999م)، ص758
[2]- علی اکبر، دهخدا، همان کتاب، ج2، ص2268
6- محمود، ابوریه، اضواء علی السنةالمحمدیه، همان، ص150- دایره المعارف قرآن کریم ج3، ص220 – دانشنامه قران و قرآن پژوهی ج1، ص213 – محمدحسین، ذهبی، التفسیر و المفسرون، ج1، موسسه التاریخ العربی، تهران، آوند دانش، بی‌تا، ص111 -  راشد، ابن محمد ابالخیل، همان کتاب، المجلد الاول، ص758
[4]- سوره مائده(5) آیه 82

برای اسرائیل معانی مختلفی بیان شده است از جمله:

-   بنده و برگزیده خدا؛ گروهی قائلند که کلمه اسرائیل غیر عربی است و در زبان سریانی به معنی برگزیده خدا یا بنده خدا است وترکیب شده از اسرا به معنی «عبد» یا «خالص و برگزیده» و ایل به معنی خدا.[1] در کتاب التحقیق نیز این کلمه نزدیک به کلمه عبدالله ترجمه شده است.[2]

-   سیر کننده در شب؛ برخی معتقدند لفظ اسرائیل مشتق از «سراء» به معنی سیر در شب است؛ بر اساس آنچه در تورات آمده[3] یعقوب برای برکت گرفتن از پدر خود را به جای برادرش «عیسو» به پدر عرضه کرد و از او برکت گرفت و از ترس عیسو روزها مخفی می‏شد و شب از خانه بیرون می‏آمد بدین جهت او را اسرائیل نام نهادند.[4]

-   اسیر کننده جن؛ طبق روایتی از کعب‏الاحبار[5] چون حضرت یعقوب اولین کسی بود که وارد بیت المقدس می‏شد و آخرین کسی بود که خارج می‏شد، در یکی از شب های تاریک دید که جنّی چراغهای بیت المقدس را خاموش می کند، یعقوب او را به یکی از ستونهای مسجد بست و چون اسم او ایل بود یعقوب را اسرائیل نامیدند.[6]

-   مبارز با خدا یا کسی که بر خدا غلبه کرده است، بر این اساس اسرائیل لغتی است عبری به معنای محارب با خدا، بر اساس آنچه در تورات آمده[7]: شبی که یعقوب با فرشته کشتی گرفت، فرشته گفت: پس از این باید اسرائیل نامیده شود چرا که با خدا کشتی گرفته و بر او غالب شده است.[8]

قسمتی از پایان نامه خانم شهبازی طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها
[1]- دایرة المعارف قرآن کریم، تهیه و تدوین مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ج3، قم، بوستان کتاب، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، 1382، ص220
[2]- حسن، مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج1، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1368، ص85
[3]- کتاب مقدس، چاپ اول، 1996، سفر پیدایش، فصل 27، ص31
[4]- محمد، خزائلی، اعلام قرآن، چاپ پنجم، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1378، ص120
1- او یهودی به ظاهر مسلمان شده‌ای است که در ترویج اسرائیلیات نقش بسزایی داشته و در مورد او سخن خواهیم گفت. (مصنف)
2- حمید، محمدقاسمی، اسرائیلیات و تاثیر آن بر داستان‌های انبیاء در تفاسیر قرآن، چاپ اول، تهران، انتشارات سروش، 1380، ص7  
[7]- کتاب مقدس، سفر پیدایش، فصل 32، ص39
[8]- محمد، خزائلی، همان کتاب، ص120- محمدهادی، معرفت، تفسیر و مفسران، همان، ج2، ص70- محمدتقی، دیاری، پژوهشی در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، چاپ اول، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1379، ص77

اسرائیل اسم حضرت یعقوب یا لقب آن حضرت است،[1] یا اسرائیل لغتی عبری است به معنای مجاهده کننده با خدا، سرباز خدا یا برگزیده خدا.[2] اسرائیلیات جمع “اسرائیلیه” است و منسوب به “اسرائیل” که از القاب حضرت یعقوب فرزند اسحاق و نوه حضرت ابراهیم ‌g است.[3] در قرآن تنها یک بار از حضرت یعقوبg با عنوان “اسرائیل” یاد شده است. «كُلُّ الطَّعَامِ كَانَ حِلًّا لِّبَنِي إِسْرَائِيلَ إِلَّا مَا حَرَّمَ إِسْرَائِيلُ عَلَى نَفْسِهِ مِن قَبْلِ أَن تُنَزَّلَ التَّوْرَاةُ قُلْ فَأْتُوا بِالتَّوْرَاةِ فَاتْلُوهَا إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ»[4] همه خوراكى‏ها بر بنى اسرائيل حلال بود جز آنچه اسرائيل (يعقوب، به خاطر مرض يا نذرى) بر خود حرام كرده بود (از گوشت شتر و شير آن) پيش از آنكه تورات نازل گردد (پس آنچه از طيّبات در تورات حرام شده به خاطر گناهان بنى اسرائيل است نه آنكه از شريعت سابق مانده باشد)، بگو: (اگر جز اين است) پس تورات را بياوريد و آن را بخوانيد (تا ثابت شود محرمات خوراكى تورات احكام جزائى و كيفرى است) اگر راستگوييد.

قسمتی از پایان نامه خانم شهبازی طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها

[1]- علی اکبر، قرشی بنایی، قاموس قرآن، ج1، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1412 ق -  علی‌اکبر، دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ج2، چاپ دوم از دوره جدید، تهران، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377، ص2264
[2]- مرتضی، عسگری، نقش ائمه در احیاء دین، ج2، چاپ اول، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی ممیز، 1382، ص285 و علی اکبر، قرشی، قاموس قرآن، ج1، ص82 - بطرس، البستانی، دائرةالمعارف قاموس عام لکل فن و مطلب، مجلد ثالث، بیروت، لبنان، دارالمعرفة، بی‌تا، ص479 -  علی اکبر، دهخدا، همان کتاب، ج2، ص2264
[3]- محمدحسین، ذهبی، الاسرائیلیات فی التفسیر و الحدیث، رقم الطبعة 4، قاهره، مکتبة وهبة ما، 1990، ص13 – سعد یوسف، محمود ابوعزیز، الاسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التفاسیر، ص34.
[4]- سوره آل عمران(3) آیه 93

مصاديق بركت در قرآن و روايات

پدیده های مبارک در قرآن کریم

درخت زیتون

بخشی دیگر از پدیده های مبارک مربوط به بعضی از جلوه های طبیعت است؛ به عنوان مثال در آیه ای ضمن تمثیلی برای نور خداوند، از درخت مبارک زیتون سخن رفته است: «کَأَنَّهَا کَوکَبٌ دُرِّیٌّ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُبَارَکَةٍ زَيتُونَةٍ».[1]مفسران برکت درخت زیتون را بدینسبب دانسته اند که گونه هایی از منافع را در خود جای داده است و روغن آن روشن ترین روغن است. افزون بر این گفته اند که درخت زیتون نخستین درختی است که دپس از طوفان نوح روییده و محل رویش آن منزلگاه انبیاء بوده است.[2]

قسمتی از پایان نامه خانم خدارحمی

[1]- نور (24) آیه 35
-[2]فضل بن حسن،طبرسی،همان کتاب، ج 7، ص 247

مصاديق بركت در قرآن و روايات

پدیده های مبارک در قرآن کریم

قرآن کریم

یکی از پدیده های مبارک، خود قرآن کریم است که در چندین آیه از آن چنین یاد شده:«وَهَذَا کِتَابٌ أَنزَلنَاهُ إِلَيکَ مُبَارَکٌ».[1] مبارک بودن قرآن بنا بر تعریف برکت به«ثبوت خیر» به این سبب دانسته اند که تلاوت و عمل کردن به قرآن، راه رسیدن به سعادت و خیر است و علم اولین و آخرین و بخشش گناهان و حلال و حرام در آن آمده است و بنا بر تعریف برکت به «افزون شدن» مبارک بودن قرآن را به سبب بیان افزون و ناسخ بودن آن نسبت به کتاب های پیشین و ماندگاری آن تا پایان تکلیف دانسته اند.[2]

قسمتی از پایان نامه خانم خدارحمی
[1]- انعام (6) آیه 92 ، 155 ؛ انبیا (21) آیه 50
[2]- محمود، زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 2، بیروت، انتشارات دارالکتب العربی،1407 ق، ص 401 ؛ محمد بن احمد،قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 9، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1364 ش، ص 33

مصاديق بركت در قرآن و روايات

اشخاص با برکت

کودکان و بزرگان

در روایتی از رسول خدا نقل شده که فرمودند: «بَيتٌ لا صِبيانَ فيهِ لا بَرَكَةَ فيهِ»[1]

«در خانه اى كه كودكان نباشند، بركت نيست.»

در بحارالانوار در روایت دیگری رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)  فرمودند: «البَرَكَةُ مَعَ أكابِرِكُم »[2]

«برکت با بزرگان شماست.»

قسمتی از پایان نامه خانم خدارحمی

[1]-ابو القاسم، پاینده، نهج الفصاحه، چاپ چهارم، تهران، نشر دنیای دانش، 1382ش، ص374
[2]-محمد باقر، مجلسی، همان کتاب، ج72، ص137