در بحث دانش‌اندوزی و ضرورت آن برای زنان همان‌گونه که بر مردان فریضه است نیز گزارش‌ها و روایات فراوانی موجود است و ما، در فصل حاضر پاره‌ای از مصادیق مربوط به رفتار پیامبر با زنان عالم و فرزانه را ذکر خواهیم نمود.

“امّ رعله : وی بانویی بادیه‌نشین بود که ازنظر فصاحت و شیوایی بیان، پیامبر (صلی الله علیه وآله) را شگفت‌زده می‌کرد. او به کسب و اشتغال مشغول بود. روزی در درستی و نادرستی شغل خود اندیشید و شبهه‌ای برای او ایجاد شد، نزد رسول خدا رفت و گفت: ای رسول خدا! من آرایشگر هستم وزنان را برای همسرانشان زینت و آرایش می‌کنم آیا این عمل گناه است و باید آن را کنار بگذارم؟!

پیامبر(صلی‌الله علیه واله)فرمود: ای‌ام رعله! زنان را آرایش و زینت کن هنگامی‌که مورد بی‌توجهی همسرانشان قرار می‌گیرند.

ام أنمار: به معامله و خریدوفروش مشغول بود. روزی در مورد معیارها و کیفیت معاملات خود با پیامبر سخن گفت و از آن حضرت راهنمایی خواست. پیامبر راه و رسم معامله‌ی صحیح را به او آموخت بدون آن‌که وی را از این عمل نهی کند.

ریطه، دختر عبدالله: وی همسر عبدالله بن مسعود است که روزی نزد پیامبر اکرم آمد و گفت صنعت‌گر است و از فروش کارهای دستی خود هزینهی زندگی و فرزندانش را می‌پردازد. سپس از حضرت می‌پرسد که آیا می‌تواند درآمد خود را هزینه کند. رسول خدا می‌فرماید:

«برای تو پاداش و مزد آنچه برای خانواده‌ات هزینه می‌کنی، خواهد بود.»

از این گزارش می‌توان توجه پیامبر (صلی الله علیه وآله) به تعاون در خانواده و ارزش و پاداش زنی که خانوادهی خود را اداره می‌کند، دریافت گرچه تأمین امور مالی منزل از وظایف زن محسوب نمی‌شود. البته احترام و توجه پیامبر به اشتغال زنان را نیز از این گزارش می‌توان استخراج کرد چنان‌که آن حضرت برای کعبیه، دختر اسد اسلمی خیمه ای در مسجد برپا کرده بود تا به مداوای بیماران در مدینه بپردازد و بنا به نقل ابن سعد این خیمه در دورهی خلافت عمر بن خطاب برداشته شد وزنان از مسجد خارج شدند.

ادامه »

بعضی از مردان از مشورت با زنان خود داری کرده وعمل خود را بابعضی از روایات بدون توجه به سند یا تفسیر روایت توجیه می کنند که به بررسی بعضی از آنها در قرآن وروایات می پردازیم.

“آیات مربوط به مشورت، عام است و مشورت با همگان را دربرمی گیرد. آیه‌ی «امر هم شوری بین‌ها» مشورت زنان و مردان با زنان و مردان و آیه‌ی «شاورهم فی الامر»، مشورت پیامبر با زنان و مردان را بیان می‌کند. دو آیه دیگر نیز وجود دارد که به‌طور خاص به مشورت با زنان اشاره‌کرده است. این دو آیه عبارت‌اند از:

الف) «فإنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُر فَلاجُناحَ عَلَیهِما» ( بقره، 233)

پس اگر [پدر و مادر] با رضایت و مشورت با یکدیگر اراده‌ی جدایی کردند،هر دو را رواست.

این آیه، مشورت مردان با زنان را کاری پسندیده دانسته و موضوع آن نیز امری خانوادگی است. برخی مفسران، مقصود این آیه را مشورت زن و شوهر درباره‌ی طلاق و جدایی از یکدیگر و برخی دیگر مقصود را مشورت پدر و مادر درباره‌ی نگهداری و شیردهی (حضانت و رضاع) فرزند پس از طلاق، عنوان کرده‌اند.

ادامه »

یکی از عواملی که در استحکام خانواده مهم است رفتار مرد در خانه است و اگر مرد در خانه خوش‌اخلاق و رفتار باشد معلوم می‌شود مرد خوش‌اخلاقی است چون بیرون خانه ممکن است عواملی باعث شود که شخصیت حقیقی او مشخص نشود .رفتار پیامبر اکرم صلی‌الله علیه واله در خانواده الگویی است برای مردان که توجه به آن می‌تواند نقش مهمی در خانواده ایفا کند.

پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه واله) فرمودند:

«خیر کم، خیر کم لنسائه و انا خیر کم لنسائی; بهترین شما شخصی است که با همسرش خوش‌رفتارتر باشد و من از تمامی شما نسبت به همسرانم خوش‌رفتارترم .»[1]

“در اخلاق پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) همین بس که با آن جلالت و موقعیتی که در جهان اسلام داشتند و به سلاطین بزرگ نامه می‌نوشتند و آن‌ها را به اسلام دعوت می‌کردند در خانه، تا حد امکان کارهایشان را شخصاً انجام می‌دادند و هیچ‌گاه در کارهای شخصی خود به کسی امرونهی نمی‌کردند. (مجمع الزوائد،ج4،ص303) اهل سیره نوشته‌اند: پیامبر خدا در خانه خویش خدمتکار اهل خود بود، گوشت را تکه‌تکه می‌کرد و بر سفره ی غذای حقیرانه می‌نشست،لباس خود را وصله می‌نمود و بر شتر خود عقال – ریسمانی که به‌وسیله آن زانوی شتر را می‌بندند – می‌زد و به ناقه خود علف می‌داد، با خدمتکار منزل آرد را آسیاب می‌کرد و خمیر می‌ساخت .(کحل البصر،ص 102)

ادامه »

هرچند نفقه زن بر شوهر واجب است و در صورت عدم پرداخت پیگرد قانونی دارد ولی شرایطی بر وجوب آن مقررشده که همین شرایط می‌تواند در حقوق  متقابل تعادل برقرار کرده و بعضی‌اوقات انگیزه‌هایی برای عمل ایجاد کند. مثل اطاعت زن از شوهر،که وقتی نفقه واجب می شودکه زن از شوهر اطاعت كند در آن چيزى كه اطاعتش از شوهر واجب است؛ بابیان چند مسئله شرعی به جزئیات آن می‌پردازیم:

“مسئله1- زن ناشزه نفقه ندارد و بين زن مسلمان و زن ذميّه فرقى نيست.یا اینکه وقتی نفقه واجب است که زن دائمی باشد پس ازدواج موقت نفقه ندارد .

مسئلۀ 2- اگر ناشزه شود سپس به اطاعت شوهر برگردد مستحق نفقه نیست تا آنكه اطاعتش را اظهار نماید و شوهر آن را بداند و زمانى بگذرد كه رسيدن به آن ممكن باشد.

مسئلۀ 3- اگر زن مرتد شود نفقه ساقط مى‌شود واگر در عده، برگردد نفقه برمى‌گردد.

ادامه »

حقوقی که زن و شوهر نسبت به همدیگر دارند در قرآن و روایات به‌طور مفصل ذکرشده است. بعضی از این حقوق متقابل، واجب و بعضی مستحب است، ترک حقوق واجب موجب عذاب، و ترک حقوق مستحب، موجب کم‌رنگ شدن مهر و محبت، و صمیمیت و درنهایت بروز اختلافاتی در خانواده می‌شود؛  که رعایت این حقوق باعث جلوگیری از بسیاری از مشکلات و استحکام خانواده می‌شود، بعضی از این حقوق عبارت است از:

“زنی که عقد دائمی شده نباید بدون اجازه شوهر از خانه بیرون رود، و باید خود را برای هر لذتی که او می‌خواهد تسلیم نماید و بدون عذر شرعی از نزدیکی کردن او جلوگیری نکند. و اگر در این‌ها از شوهر اطاعت کند، تهیه غذا و لباس و منزل او و لوازم دیگری که در کُتُب ذکرشده بر شوهر واجب است، و اگر تهیه نکند چه توانایی داشته باشد، یا نداشته باشد مدیون زن است. اگر زن در کارهایی که در مسئله پیش‌گفته شد اطاعت شوهر را نکند گناهکار است، و حق غذا و لباس و منزل و همخوابی ندارد، ولی مَهر او از بین نمی‌رود. مرد حق ندارد زن خود را به خدمت خانه مجبور کند یکی از مهم‌ترین مسائل مشترک زناشویی پیروی و اطاعت زن از شوهر است. بدیهی است پیرامون مسائل مختلف، به‌ویژه موضوعات خانوادگی، امکان اختلاف‌نظر بین زن و شوهر وجود دارد که منجر به وحدت نظر بین زوجین نمی‌شود و این دوگانگی نظر ممکن است تا آنجا پیش رود که موجب از هم پاشیدن زندگی شود. بنابراین ضرورت پیروی و پذیرش یک نظر در مقابل نظر دیگر برای انسجام زندگی انکارناپذیراست و نظم زندگی تنها در سایه وحدت نظرزوجین تضمین خواهد شد . واقعه‌ای در زمان پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه واله)اتفاق افتاد که اهمیت اطاعت و پیروی زن از شوهر را ثابت می‌کند. در زمان پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه واله)مردی برای کاری از خانه بیرون رفت و از همسرش پیمان گرفت که تا او بازگردد از خانه بیرون نرود.  پدر زن مریض شد و قاصدی خدمت پیامبر«صلی الله علیه وآله »فرستاد که قصه را بازگوید و از او اجازه بخواهد که به عیادت پدر رود. پیامبر(صلی‌الله علیه واله) اجازه نداد و پیغام داد که در خانه‌ات بنشین و فرمان شوهرت را اطاعت کن.  پدرزن فوت کرد. زن از پیغمبر(صلی‌الله علیه واله)اجازه خواست تا بر جنازه ی پدر حاضر شود. حضرت فرمود: در خانه بنشین و شوهر را اطاعت کن. پدر را دفن کردند. پیامبر(صلی‌الله علیه واله)برای زن قاصدی فرستاد که خداوند متعال تو و پدرت را به‌واسطه ی این اطاعت که از شوهر نمودی آمرزید".[1]

“زنی خدمت پیامبر آمد و عرض کرد سؤالی دارم از طرف تمام زن‌های عالم و آن این است که چرا شما بین زن و مرد اختلاف قائل شده ایدوثوابها واعمالی برای مرد قرار داده‌اید که زنان از آن محرومندچون جهاد درراه خدا رسول خدا فرمودند(جهاد المرةحسن التعبل )جهاد زنان نیکو همسر داری کردن است.” [2]

ادامه »

یکی از مسائلی که در خانواده بسیار مهم است بحث اقتصادی آن‌که یکی از موارد آن‌هم نفقه است. نفقه در اسلام اهمیت زیادی دارد و دستورات و روایات زیادی از ائمه (علیهم‌السلام)در پرداخت نفقه واردشده که عدم توجه به آن می‌تواند در خانواده اثر منفی و درنهایت منجر به متلاشی شدن خانواده شود.

“در اسلام سه نوع نفقه وجود دارد :

نوع اول؛ نفقه‌ای که مالک باید صرف مملوک خود کند؛ مثل مخارجی که مالک حیوانات برای آن‌ها می‌کند.

نوع دوم؛ نفقه‌ای که انسان باید صرف فرزندان و پدر و مادر خود کند، که ملاک در این نوع نفقه مالکیت ومملوکیت نیست بلکه حقوقی است که پدر و مادر و فرزندان برهم دیگر دارند.

نوع سوم؛ نفقه‌ای است که مرد خرج زن می‌کند، تفاوتی که این نوع حقوق با  نوع دوم دارد آن است که در نوع دوم صغیر بودن و فقیر بودن شرط است، ولی در نوع سوم که نفقه زوجه باشد این شروط نیست؛ برفرض اگر زن میلیونر باشد یا درآمد زیادی هم داشته باشد مرد باید خرج آن را بپردازد، و تفاوت دیگر این نوع از نفقه با دو نوع دیگر این است که، اگر شخص در نوع اول و دوم نفقه را نپردازد فقط گناهکار است اما تخلف وظیفه، به‌صورت یک دین قابل مطالبه درنمی‌آید یعنی جنبه حقوقی ندارد. ولی در نوع سوم اگر مرد نفقه زن را نپرداخت،  زن می‌تواند به حاکم شرع مراجعه کند تا حاکم او را ملزم به پرداخت نفقه کند. “

بر نفقه صلح نیز می توان نمود.

قسمتی از پایان نامه خانم زهره صلاحیان (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها) با عنوان: نقش دولت اسلامی در حمایت از بنیان خانواده در فقه امامیه وحقوق جمهوری اسلامی

“حق ازنظر لغوی:

حق: ثابت که انکار آن روا نباشد. موجود ثابت (منتهی الارب) حق نقیض باطل.[1] حق :ثابت. ضد باطل. احقاق حق وابطال باطل، ثابت کردن حق و روشن کردن بطلان باطل است.[2]حق .جمع :حقوق".[3]

“حق ازنظر اصطلاحی:

این واژه معانی گوناگونی دارد که در همه‌ی معانی لغوی و اصطلاحی آن‌یک نحو«ثبوت» ملحوظ است، خواه ثبوت تکوینی و حقیقی باشد و خواه ثبوت قراردادی و اعتباری. در اینجا فقط به معنای مصطلح آن در حقوق می‌پردازیم. معنایی که از این کلمه در قلمرو حقوق استفاده می‌شود مفهومی است اعتباری، هنگامی‌که می‌گوییم حق خیار یا حق شفعه یا حق مرد بر زن یا حق زن بر مرد، همین مفهوم اعتباری رادرنظرداریم. اعتباری بودن این مفهوم به این معنی است که به‌هیچ‌وجه مابازاء عینی خارجی ندارد و تنها با ارتباط با افعال اختیاری انسان‌ها مطرح می‌شود.، انسان‌های آزاد و صاحب‌اختیار یک دسته کارها را باید انجام دهند وازد سته  دیگر کارها باید بپرهیزند، برمحورهمین بایدها و نبایدهای حاکم بر رفتار آدمیان، مفاهیمی از قبیل «حق» و«تکلیف» زاده می‌شوند.حق امری است اعتباری که برای کسی (له ) و برای کسی (علیه ) وضع می‌شود»".[4]

قسمتی از پایان نامه خانم زهره صلاحیان (طلبه مرکز تخصصی تفسیر و علوم قرآنی نرجس خاتون سلام الله علیها) با عنوان: نقش دولت اسلامی در حمایت از بنیان خانواده در فقه امامیه وحقوق جمهوری اسلامی

[1] - خلیل بن احمد،فراهیدی، ج3، ص6.
[2] - علی اکبر،قرشی، قاموس قران،چاپ 6،تهران-ایران،ناشر دار الکتب الاسلامیه،1412هق، ص158و159.
[3] - صالح،اشکبوس، عادل، عامری،فرهنگ فارسی عربی،چاپ اول،انتشارات مدرسه، 1387، ص252.
[4] - محمد تقی،مصباح یزدی،حقوق و سیاست در قران، ج1،انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1377، ص24و26.